Dost ülke ve kardeş ülke olarak bilinen, hatta içinde tıpkı bizim gibi oğuz Türklerinin yani soydaşlarımızın yaşadığı Azerbaycan, sadece dili ve yaşam tarzı değil, aynı zamanda giyim kuşamıyla da bize benzer.
Özellikle de Azerbaycan’ın yörelere ait geleneksel kıyafetleri bize oldukça yakındır. Peki Azerilerin yöresel kıyafetlerinin isimlerini (adlarını) biliyor muydunuz?
Azerbaycan yöresel kıyafetleri
İnce sanatın en yayılmışlarından biri hiç süphesiz regs sanatıdır Regs sanatı eski tarihe mal olmuş, inkişaf etmiş, insanların hayat tarzının, estetik zevkinin ayrılmaz bir parçası olmuştur Bu ise güzellik, incelik, sevinç, halk adet ve ananeleri demektir
Halk müzikleri dövüş ruhlu, lirik, halkın istek ve arzularını ifade eden musikiler olarak nesilden nesile geçerek zenginleşmiş ve regsler de bu zeminde yaratılarak geliştirilmiştir
Azerbaycan toprağında, anlamlı, kahramanlığı anlatan, oynak ritimli regsler halk şenliklerinde, toy merasimlerinde, bayramlarda oynanır ve yaşatılır
Bu günlere kadar gelebilen, dini merasim şekillerini gösteren sayıca az regsler vardır ( Godu, Semeni, Gelin Attandı gibi ) Zaman içinde İran, Türk ve Arapların istilasına uğrayan Azerbaycan, ince sanat ustaları sayesinde o halkların da folklorunu öğrenir ve karıştırarak kendi maharetlerini zenginleştirirler
Eskiden saraylarda Arap ve İran regsleri ifa ederlerdi Az da olsa bu regsler Azerbaycan halk regslerinde izler bırakmıştır
Azerbaycan, Gürcü ve Dağıstan regslerine umumi olarak Kafkas regsleri derler Ancak bu ifade halk regslerinin milli özelliklerini sanki yokmuş gibi gösterir“Lezginka” regsi çok geniş yayılmış bir regs olup Kafkasya’nın her tarafında vatandaşlık hukuku kazanmıştır
OYUN REGSLERİ
Azerbaycanlılar regs etmeyi severler Ve bunu toy’larda , adet, tentene, tebrik şenliklerinde, konaklık meclislerinde sık sık gösterirler Azerbaycan toyu demek, fasılasız müzik, oyun ve regs demektir
Mevsim şenliklerinde bahar çağında, kızlar öz mahnılarının ahengi ile regs ederler Regsler oyun karakteri taşır Oğlanlar da çay kenarlarında , meydanlarda Novruzu, Yeri yeri, Ondörd, Mirzeyi, Uzundere, Vağzalı oynarlar
Oyun tamaşası ve birleşik yapılı regs sahneleri Azerbaycan regs folklorunda özel yer tutar Goca- goca, baharın gelişini temsil eder, Gaytağı regsini oynar Kosa Gelin, bir gelin ile nişanlısını temsil eden mahnılı bir oyundur Gene en geniş yayılmış oyunlardan biri de pehlivanların gösterilerini, kuvvet sınamalarını, topuz veya mil denilen ağır çekiçleri yukarı kaldırarak Cengi musikisi ile oynadıkları Zorhana regsidir Bu regse Şekili’ler Zoti-Zoti ve Zencir tokmağı da derlerEskiden topuz yerine ağır zincir ve taş kullanılırdıYukarı atıp tutarak maharet gösterirlerdi Regs ve yarış yapılırdıKöroğlunun gaytarması, Mısri, Köroğlunun bağırı, Pehlavanı gibi musikiler ile pehlivanlar güreşe mahsusu el- kol hareketlerini gösterirdiler
Mütrüb, düğünlerde ve saraylarda konukları eğlendirmek için kadın kılığına girip regs eden güzel erkeklere verilen isimdir
Eskiden toy meclislerinde seçilen istidatlı erkek ve kız çocukları tecrübeli regs ustaları tarafından yetiştirilirdi Kendi öz programı olan ilk ansambl bu şekilde başladı ve zaman içinde geliştirildi
Kadın reggaselerin en meşhuru Zehra muhtar kızı Gasımova’ dır Karabağda’da da az da olsa Azerbaycan’lı reggaseler olmuştur Sona Hanım saz çalar, okur ve oynardı
1890 senelerinde Şuşa’da meşhur tar üstadı Sadıkcan musigi ansamblı kurdu Repertuarında Azerbaycan, ermeni ve gürcü regsleri vardıGösterilere iki tane de reggase eşlik ederdi İlk resmi ansambl ( grup, topluluk ) bu idi Milli giysileri ile ve regs sırasında bıçak, kılıç ile sergiledikleri beceri ve maharetleri çok beğeni topluyordu Onların en yayılmış meşhur regslerinden biri ‘ Heyrati ‘ idi Bu regsi iki ağır bıçak ile ve vücudunu, kollarını değişik biçimlerde hareket ettirerek ifa ederlerdi
Bakü’de yaşamış meşhur dansçı Elibeydar bardak ( stekan ) ile ‘ Lalayı ‘ oynardı İki elinde ve alnında dolu su bardakları varken regs eder, çeşitli maharetler gösterirdi
Profesyonel reggaslar, maharetli, çok iyi dans eden, hazır cevap, akıllı, ince esprili, mahnı okumasını bilen, çok iyi hayvan taklidi yapan kişiler olur ve muhtelif yerlere davet edilirlerdi Amatör olanları ise mahalli, yerli reggaslar olup, bulundukları bölgede şöhret kazanmışlardır
1930 senelerine kadar profesyonel reggasler, muhtelif yerlerde esas manada halk regsi olmasa da ‘ Lezginka, Şalaho, Mirzeyi ‘ gibi regsleri çok ifa ederlerdi Meşhur reggas Eşref Seferov 1935 yılında profesyonel bir Azerbaycan regs topluluğu kurulması için teklif verdi, kabul edildi, seçmelere gelen atmış kişiden onaltısı seçildi ( Elibaba Abdullayev, Emine Dilbazi, Hacı Ağayev, Eşref Seferov, Hüdziye İbrahimova, Nesibe Talibova gibi ) Ve bu grup sahne faaliyetlerine başladı, bir çok bölgeden bilgi ve malumat da topladılar Ne yazık ki heyette tecrübeli folklor uzmanları olmadığından bilgi ve beceriler kayda alınmamış ve zamanla da bazı halk regsleri öz hususiyetlerini kaybetmişlerdir
AZERBAYCAN REGSLERİNİN İFA TARZI
Azerbaycan regslerinde musikinin ifa tarzı, aram denilen yavaş-yumuşak ve celd denilen hızlı-coşkun ritimlerden ve oyun ve maharet derecesine göre hem aram hem de celd olabilen değişik ritimlerden oluşur ‘ Gıtgılıda, İnnabı, Turacı, Uzundere, Şahseveni, Üç badam bir gaz, Mirzeyi, Abayı, Gaçaybala ‘ nin ritimleri aram olup çoğu zaman yaşlı erkekler veya kadınlar ifa ederler‘ Gaytağı, Şalaho, Gazağı, Bağdadur ‘ gibi regslerin de ritmi coşkun ve hızlıdır, genç erkekler oynarlar Azerbaycan halk regslerinin melodi karakteri hızlı dahi çalınsa, yumuşak, mülayim ve hazindir Ancak ‘Gıtgılıda’ ve ‘Şahseveni ‘ gibi regs melodileri keskin sıçrayışlı, kırık melodilidir‘Terekeme’ Nahçıvan’da deli gibi bir süratle oynanır, ama Bakü ve Garabağ’da reggase onu süzülerek aram ve hazin bir şekilde ifa eder
Eski regs melodi ve formları zaman içinde ifacıların fantazileri, adet ve ananelere bağlı olarak değişikliğe uğrayarak, yeni karakterler edinerek nesilden nesile geçmiştir
Azerbaycan regsleri de başka halkların regsleri gibi sayıca çok olan bölümlere ayrılır Mesela avcı merasim regsleri çok ufak nüanslarla diğer halkların regslerinden ayrılır Hayvanı izleme, kovma, tutma, çarpışma hareketleri Gobustan’daki kaya tasvirlerinde bulunmuştur ‘Koskosa’- baharın gelişini, ‘Semeni’-baharın uyanışını, ‘Gatır İlyas’ ve diğer regsler de toy ve merasim regslerini temsil ederler Ayrıca dövüş karakterli ‘Cengi, Köroğlunun gaytanması’, idman karakterli ‘Zorhana’, oyun karakterli ‘ Gıtgılıda, Şahseveni, Kesme, Yallı, Gülüm ey, Halay ‘ gibi grup regsleri de bulunur Bu regsler hareket düzümü, karakterleri ve ifa tarzı ile birbirlerinden ayrılırlar Hareketler musiginin karakterine, manasına uygun gelmelidir Ayni melodi değişik karakterlere sahip olabilir Mesela ‘ Uzundere ‘, hem aram, hem de çok süratli bir tempoda ifa edilebilir Bu onun karakterini, güzelliğini bozmamaktadır Büyük üstad Üzeyir Hacibeyov eserlerinde bu halk regsinin melodisinden istifade etmiştir
Yallılarda ağır başlanır, tempo değişir ve müziğin ritmi ile son derece hızlı-oynak bir şekilde devam edilir
Erkek danslarında yer değiştirerek yapılan hareketler zengindir ve regs edenlerin sayısı arttıkça, bu oyun bir maharet yarışına çevrilir Hiç birinin regsi diğerine bağlı değildir
Azerbaycan regslerinde dans eden kendini beğenir ve özü için regs eder Ruhunda kuvvet, mertlik ve kahramanlık yapısı vardır
Regsler, solo yapıldığı gibi, düet ve grupla da ifa olunur En yayılmış şekli de Yallıdır.
| Yöresel Giysiler |
|
Yöremizdeki kadın ve erkek giysilerinin günümüze kadar gelenekselliğini korumuş amaç bozulmadan değişmeyi de başarmış bir geçmişi bulunmaktadır. Hem kadın, hem erkek giyim kuşamında detaylara inildikçe Anadolu yerleşik kültürlerinin etkileri ile karşılaşırız. Mesela; Anadolu’da yaygın olarak kullanılan kuşak ya da kemerin Iğdır kültüründe de değişik türlerini görebiliyoruz. Başlıklarda da Anadolu ve Azerbaycan coğrafyasının ortak izleri sentezlenmiştir. Giyim kuşama etki eden elbette bazı faktörler daha ekleyebiliriz. Hatta bunları kadın erkek şeklinde tasnif edeceğimiz gibi kız-gelin, yaşlı-genç diye de sınıflandırmak mümkündür. Giyim kuşamdaki değişimler yukarıda da belirtildiği gibi geleneksel öze dokunmamıştır. Bazı parçalar stilize edilerek daha kullanışlı hale getirilmişler, bazılarına hiç dokunulmamış, bazılarında ise; kumaşın türü ve rengi değişiklikler göstermiş olabilir. Bu ve benzeri ayrıntılara parça parça incelerken yer verilecek veya açıklama getirilecektir. Yaşmak türü bağlamak daha çok gelinlerde ve giderek yaşlılardan ağırlık kazanır. Kumaşın türü değeri varlık nedenidir. Düğünde-dernekte hayırlı işlerde en pahalısı kullanılır. ARAŞQIN (KOFİ-BAŞLIK): Anadolu’da da çok yaygındır bir mukavva veya karton parçasının başın yapısına göre yapıştırılarak kısa konik-silindir şeklinde yapılır. Kumaşla kaplanır. Alın kısmına altın ve diğer ziynet eşyaları takılarak süslenir. Gelinler uzun ve enli bir örtü ile çene altından gelecek şekilde baş üstünden dolanacak Kofi’yi kapatırlar. Ama ziynetlerini gösterirler. Kofi’nin kaplandığı kumaşın rengi altın-gümüş gibi değerli tabuları daha kolay gösterecek renkten seçilir. Araşqın daha ziyade yerleşik kültüre özgüdür. Azerbaycan menşe-ili kültürde taç ve işlemeli tül daha yaygın kullanılır. Iğdır’da her ikisi de tercihe göre kullanılmaktadır. BOĞAZALTI (ÇENELİK): Bir santimetre kadar eni olan bir bezden ibarettir. Birkaç kat yapılarak sıkıca dikilir, çene altından geçirilerek genellikle kofiye bağlanır. Kofiyi tutturmak içindir. Pek yaygın olmamakla beraber gelin ve yaşlılar arasında daha yaygındır. ÇUHA: Kadife ve değerli kumaştan yapılır. Yakasızdır. Bedeni sarar. Kalçaya kadar sıkıdır. Etek kısmı çok boldur. Genel olarak kırmızı kadife yaygındır. Erkeklerde arkalık denilen aksesuarla aynı değerlendirilir. Ancak arkalık sadece aksesuardır. Görseldir. Ama çuha elbisedir. Bordo ve mavi olanları da görülür. Önü açıktır, kopçalarla kapatılır, düğmede dikilebilir. Gümüş egremen veya beyaz şerit konulur. Egremen üzerine biraz büyükçe gümüş halka ve pullardan oluşan özellik de gösterirdi hatta bazı yörelerimizde fındık büyüklüğünde küçük (gor-pul) güllerde takılırdı. Bu da yürüdükçe ve hareket ettikçe ses çıkarırdı. Sallama kemerde kayışın veya ketenden yapılmış kemerin üzerine gümüş levha erkler dizilir. Bunlar yürünürken sallanırlar ya ses çıkarır veya parıldaması için kullanılır. Sovyet Rusya hâkimiyeti zamanında Azerbaycan ve Kafkasya kadınlarında yaygın olarak çarık ve yemeninden stilize edilmiş olarak pisi, giyilmişse de bu bale ve balerin kültürünün bir ihtiyacından doğmuştur. Günlük hayatta kullanılırlığı olmadığı için Iğdır’da yaygın ve hâkim olan yemeni ve çarıktır. Halk oyunlarında daha yaygın olan yemeni ve türleri kullanılır. ŞALVAR: Etek veya üç etek altına giyilen fazla bol olmayan, ancak vücut hatlarını da yapışmayan bir görünüm arz eder. Paçaları lastikli olanı olduğu gibi, ilikli kumaştan yapılanlar asıl otantik olanlarıdır. Halk oyunları ve günlük yaşamda eteğin altında rahatlık veren ve tamamlayıcı bir giysidir. Genellikle ipek ekonomik duruma göre de ketenden yapılırdı. Fazla göz alıcı renkler tercih edilmez. Genel de beyaz ve türevi renkler kullanılır GÖMLEK: Genel olarak pamuklu kumaş veya ipekten yapılan ve çuha (cepken-yelek) altına giyilen bir iş giysisidir. Günlük hayatta Iğdır’ın çok sıcak olması nedeni ile pamuklu olanlar kullanılırdı. ERKEK GİYSİLERİ ŞALVAR: Buna aynı zamanda pantolon külot, paça pantolon denildiği de olur. Orijinal olanı sıkı paçalı şalvardır. Paçalar dize kadar dar ve bacağa yapışık olurlar. Çivekiler içine rahat girebilirsin diye. Şalvarın basen kısmı oldukça rahat ve bol olmalıdır. Bu da Kafkasya ve Azerbaycan coğrafyasında at çok önemlidir. Ata rahat binebilmek ve her türlü akrobatik hareketi rahatça yapabilmek için. CEPKEN (ÇUHA): En üstteki giysidir. Topuklara kadar olanları Kafkasya ve Dağıstan yöresi savaşçılarının kullandığıdır. Her türlü hava şartlarına karşı koruyucudur. Boyları kısa olanlar yani diz üstü veya diz hizasında olanlar. Azerbaycan yöresi veya Nahçıvan’da kullanılır. Her iki bol olanları Iğdır’da kullanılsa da halk oyunlarında diz hizasında olanlar kullanılır. Hareket kolaylığı sağlar. KEMER-KUŞAK (KURŞAK): Yünlü şaldan yapılır bele bağlanır. Kuşak üzerinde bağlı olduğu kısımda “Serhatlık” vardır. Bir çeşit cep gibidir. Tütün tabakası gibi şeyleri koymak için kullanılır. KAMA: Kemere sokulur Kafkasya yiğitlerinin vazgeçilmez savaş malzemelerinden biridir. Her iki yanı keskin ve sivri uçludur. Genellikle gümüş süslemeli kın içinde bulundurulur. GÖMLEK (ÜST GÖMLEĞİ): Yakası uzunca önden sedef düğmeli kollarda da aynı düğmeler vardır. Önceden ipek veya parlak kumaştan yapılır. Şimdi ketenden yapılanlar daha yaygındır. Kollar çuhadan çıkar ve bileklere kadar uzanır. Yöremizde halk oyunları topluluklarının aksesuarlarından biridir. CİVEKİ-SARIK-YEMENİ: Dar ve diz üstüne kadar uzanan çizmedir. Yumuşak deriden yapılmıştır. Kafkasya’daki çizmeler kösele topuk ve tabanlı çivili ve hatta mahmuzlu da olurdu. Çünkü sert tabiat ve kış şartlarının üstesinden ancak böyle çizmelerle gelinirdi. Altlıksız ve yumuşak altlıklı olanlar yalnız halk oyunlarına uyarlanmıştır. Yöremizde hala zevk için ve aksesuar olarak kullanılmaktadır. Arxalığa Dağıstan ve Kafkasya coğrafyasında sırtı koruyacak şekilde kalın deri astarlı keçeden zırh görevi yapacak kalın bir kısım da dikilirdi. Bu insanları hem soğuktan, hem de savaşlarda ok ve kılıç darbelerinden kısmen de olsa korumak için yapılırdı. SARIK: İpek, keten veya pamuktan el dokuma tezgâhlarında yapılır. Kalpak yerine kullanılır. Bazen puşu veya bir çeşit vala ya da çit de olabilir. Bu bez tahminen 10–15 metredir. Rengi beyaz veya açık başka tonda da olabilir. Keçeden yapılarına az benzese de börk denilir. YELEK: Daha çok Azerbaycan menşelidir. Azerbaycan ve yöremizde yaşlı ve orta yaşlı erkekler giyerler. “kırk düğme” de denir. Önden çapraz ve sıkı düğmelenir. Vücudu iyice sıkar. ÇORAPLAR: Yün veya pamuktan yapılır. Diz hizasına kadar çıkar. Üzerleri işlemeli veya sade olabilir. Çorap yerine ayağı bilekten kavrayan tozluk da giyilir. Tozluk çarık ve yemeni üstüne çekilir. “Padış” denilen türleri de kullanılır. |
Azerbaycan Yöresel Kıyafetleri İsimleri
Kafkas Azeri Kıyafeti
Azeri Kafkas kıyafeti Kars kafkas kostümünü andırsa da farklılıkları bulunmaktadir.Ürün kumaş kalitesi erkeklerde alpaka yada bossa kumaş iken bayanlarda koton kadife , ithal kadife yada satenden olmaktadır.Kostümün kars ve ığdır kıyafetinden farkı erkeklerde kol ağızlarında kırmızı saten kumaş kullanılmaz kesim birazdaha kiloş ve belden oturtmalı gömlek ise kesinlikle poplindendir.Bayan Azeri kostümünde ise sutaşı ve lase işlemeleri bulunmakta olup yelek daha çok üçetek gibidir.
Azeri folklor kostümü erkeklerde kaftan üzeri sırma işlemeli , belinde sallama balıklı kemer deri yada vinneks , içinde dar şalvar, poplin düz gömlek, başında yünlü kalpak, ayakkabı olarak deri yada vinneks çizme ayrıca bu kostümde hançer kullanılmakta olup hançerlerimiz gürcistandan gelmekte ve hakiki el işidir.
Azeri Bayan kostümü başında el işlemesi kadifeden taç, belinde lastikli yada kumaştan kemer, saten hakim yakalı kolları volenli gömlek, Kiloş saten den etek etek uclarına sırma geçili, ana parça olan üçetek kadife üzerine sutaşı yada lase işlemeleri komple üçeteği çevrelemektedir.talep edilir ise farklı işlemelerde yapılabilir ve farklı renklerde kumaş ta kullanılabilir.Ayakkabı olarak ise deri ayakkabı kullanılmaktadır
Kiralık Azeri kıyafeti 23 nisan ve okuma bayramlarında kiralık kostüm elbise bulmak hiç bukadar kolay olmamıştı.Firmamızda binlerce kostüm hazırda bekletilmekte olup siz müşterilerimiz sadece ölçü göndermek yada çocukların yaşını belirtmeniz gerekmekte en hızlı ve kalite şekilde firmamız kostümleri komple takım yaparak üstüne isimleri ve katalok koyarak size bu özel günlerinizde yardımcı olmaktadır.
