162

Güneş sistemimiz, birbirlerine dinamik olarak bağlı;
• Yıldızımız Güneş,
• 8 gezegen ve bunların uyduları,
– Güneş’ten uzaklık sırasına göre: Merkür, Venüs, Yer, Mars,Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün
• Cüce gezegenler ve bunların uyduları,
– şimdilik bu kategoriye girenler: Ceres, Plüto, Eris
• Güneş sisteminin küçük nesneleri:
– Asteroidler (küçük gezegenler),
– Neptün ötesi küçük cisimler (Kuiper Kuşağı ve Oort Bulutu),
– Kuyruklu yıldızlar,- Meteorlar,
• Gezegenlerarası gaz ve tozdan oluşmuş bir organizasyondur.

Güneş sistemi; Güneş, dokuz gezegen, gezegenler etrafında dolanan 67 adet uydu, çok sayıda küçük kütleli cisim (kuyrukluyıldız ve asteroit) ve gezegenler arası maddeden oluşmaktadır. Gezegenler, odağının birinde Güneş bulunan eliptik yörüngelerde dolanırlar. Bu gezegenlerden Merkür ve Pluto’nun yörüngeleri daireden çok uzaktır. Gezegenlerin Güneş etrafında dolandıkları düzlem az veya çok neredeyse aynıdır, bu düzleme ekliptik adı verilir ve Dünya’nın yörünge düzlemi ile tanımlanır. Ekliptik düzlemi, Güneşin ekvator düzlemi ile 7° lik açı yapar. Pluto gezegeninin yörüngesinin ekliptik düzlemi ile yaptığı açı 17° dir ve bu değer dokuz gezegenin içinde en büyük değerdir. Gezegenlerin tümü aynı yönde (saat yönünün tersi yönde) dolanırlar, fakat Venüs, Uranüs ve Pluto gezegenleri ayrıca kendi eksenleri etrafında saat yönünde dönerler (retrograde hareket). Göreli olarak gezegenlerin boyutlarını anlayabilmemiz için boyut olarak Güneş’in çapını
100 mm (10 cm) aldığımızda, gezegenlerin ve diğer önemli uzaklıkların büyüklükleri aşağıdaki gibi olacaktır. Bu boyutlarda çok sayıdaki küçük cisme yer verilmemiştir (gezegenlerin etrafında dolanan uyduları, Güneş’in etrafında dolanan çok sayıdaki asteoridler ve kuyruklu yıldızlar gibi).

Gezegenlerin Sınıflandırılması
Güneş sisteminde bulunan cisimleri sınıflandırırken geleneksel olarak gezegenler, uyduları, asteroitler ve kuyruklu yıldızlar şeklinde incelenir. Fakat güneş sisteminin bu sınıflandırmadan çok daha karmaşık olduğu bir gerçektir.
a) Pluto’dan daha büyük birkaç tane doğal uydu ve Merkür’den büyük iki doğal uydunun bulunması,
b) Bazı küçük doğal uyduların asteroit kökenli olmaları,
c) Kuyrukluyıldızların zamanla madde kaybetmeleri sonucunda görünüm olarak asteroitlerden ayrılamaz duruma geldikleri,
d) Kuiper Kuşağı cisimleri ve Chiron gibi başka cisimlerin bu şemaya uymadıkları,
e) Yer/Ay ikilisi ve Pluto/Charon ikilisinin bazen “çift gezegen” olarak ele alınması gibi
özellikler mevcuttur.
Başka sınıflandırmalar kimyasal bileşime ve/veya daha fiziksel geçerliliği olan açılardan ele
alınarak yapılmaktadır. Fakat genellikle bu tür sınıflamalar çok fazla sınıfın ortaya çıkmasına veya çok fazla uygunsuzlukların bulunmasına neden olurlar. Bu nedenle geleneksel sınıflamanın yapılmasının en doğru olduğu inancındayız. Güneş sisteminde bulunan 9 gezegen aşağıdaki şekillerde sınıflandırabilmektedir;
I.) Bileşim Olarak:
I.a)Karasal veya Kayasal Gezegenler: Merkür, Venüs, Dünya ve Mars: Genellikle kaya ve metalden oluşurlar, göreli olarak daha yoğun, yavaş dönme, katı yüzey, halka yapısı bulunmayan ve birkaç doğal uydusu bulanlar.
I.b)Gaz veya Dev Gezegenler: Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün: Temel yapısında hidrojen ve helyum bulunan ve yoğunluğu genellikle düşük olan, hızlı dönen, derin atmosferi bulunan, halka yapısına sahip ve çok sayıda uydusu bulunan gezegenlerdir. ve Pluto gezegeni
II.)Boyut Olarak:
II.a)Küçük Gezegenler: Merkür, Venüs, Dünya, Mars ve Pluto Bu gezegenlerin çapları 13000 km.den daha azdır.
II.)Dev Gezegenler: Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün Bu gezegenlerin çapları 48000 km.den daha büyüktür.
Merkür ve Pluto gezegenleri zaman zaman daha küçük kütleli gezegenler olarak sınıflandırılmaktadır (yani asteroid olarak).
Dev gezegenler zaman zaman Gaz Devleri olarakta isimlendirilmektedir.
III.)Güneş’e Uzaklıklarına Göre:
III.a)İç Gezegenler: Merkür, Venüs, Dünya, Mars
III.b)Dış Gezegenler: Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve Pluto
Mars ile Jüpiter gezegenleri arasındaki asteroid kuşağı uzaklık sınıflandırması için sınırı temsil etmektedir.
IV.)Dünya’ya Göre Konumuna Göre:
IV.a)İnferior (Güneş’e Dünya’dan Daha Yakın) Gezegenler: Merkür ve Venüs: Güneş’e Yer’den daha yakındırlar ve evre yapısı gösteren gezegenlerdir.
IV.b)Superior (Güneş’e Dünya’dan Daha Uzak) Planets: Mars ile Pluto arasındaki gezegenler. Güneş’e Yer’den daha uzakta olan gezegenlerdir. Bu gezegenler evre yapısı göstermezler.
V.)Tarihsel Olarak:
V.a)Klasik Gezegenler: Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn Çok eski zamanlardan beri çıplak gözle bile gözlenebildikleri için bilinmektedir.
V.b)Modern Gezegenler: Uranüs, Neptün ve Pluto Yakın geçmişte keşfedildikleri ve teleskoplarla gözlenebilirler.
Gezegenler, Kepler ve Newton yasalarına göre Güneş etrafında elips yörüngelerde dolanırlar. Güneş sistemi bir disk şeklindedir, yani gezegenlerin yörünge düzlemleri birbirine çok yakındır. Bu diske kuzey yönünden bakıldığında tüm gezegenlerin saatin ters yönünde dolandıkları görülür. Ayrıca, yine aynı yönden bakıldığında, Venüs, Uranüs ve Pluto gezegenleri dışında tüm gezegenler kendi eksenleri etrafında yine saatin ters yönünde dönerler. Astronomide yörüngedeki harekete “dolanma”, kendi ekseni etrafındaki harekete “dönme” denir. Gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıklarını basitçe göstermek için 1766 yılında iki Alman bilim adamı (Titius, Boode) bir yasa ortaya koymuşlardır. Bu yasaya göre gezegenlerin Güneş’ten olan uzaklıkları,
an=0.4+0.3x2n
ifadesine uygun olarak değişmektedir. Bu ifade “n” değeri için gezegenlerin an uzaklıklarını AB cinsinden hesaplanmasını sağlar. Titius-Boode yasası kullanılarak aşağıdaki tablo elde edilebilir;

Güneş’ten uzaklaştıkça yasa ile gerçek uzaklık değerleri arasındaki fark büyümektedir.
Kepler yasası P2=ka3 (a: AB biriminde, P: yıl biriminde) => k=1 yıl2/AB2