Tevbe Suresi
Tevbe Suresi (Arapça: سورة التوبة) veya Berâe Suresi, Kur’an’ın dokuzuncu suresidir.[1] Sure 129 ayetten oluşur.[2]
Tamamı Medine’de indirilen(son iki ayet hariç) indiriliş sırasıyla 113. suredir. Sure ismini, Allah’ın kendisine samimiyetle inanan ve tövbe edenleri affedeceğini bildirdiği 104. ayetinden almaktadır.[3] Diğer surelerin aksine bu surenin başında ‘besmele’ bulunmamaktadır. İslam alimleri bunu Enfal Suresi’nin devamı niteliğinde olduğunu belirtse de diğer alimlere göre inkarcılara bir uyarıyla başladığı için içinde Allah’ın ‘rahmet’ isimleri geçen besmelenin konmadığı yönündedir.
Tevbe Suresi, Mekkeli paganlara bir uyarı niteliğindedir. Keza ilk ayeti de bu yönde bir uyarıyla başlamaktadır: “Allah ve Resûlünden, kendileriyle antlaşma yapmış olduğunuz müşriklere bir ültimatomdur.” [4] Surede yaptıkları antlaşmalara bağlı kalmayan puta tapanlara “haram aylar”ın bitmesine kadar süre verildiği, süre bitiminde nerede bulunurlarsa yakalanıp öldürülecekleri, antlaşmalara bağlı kalanlara karşı ise antlaşmalara bağlı kalınmasının gerekliliği ifade edilir.
Tevbe Suresi’nin başında besmele bulunmaması hakkında İslam bilimcileri iddialar öne sürmüşlerdir.
Dokuzuncu ayetine kılıç ayeti ismi verilen Tevbe suresinde savaştan bahsedilir.[6]
Besmelesiz başlayan sure hangisidir? Bu surenin başında neden besmele yoktur?
Değerli kardeşimiz,
Kur’ân-ı Kerim’in ilk nüzulunda âyet ve sûreler kalemle yazıya geçtiğinde Tevbe Sûresinin başına Besmele yazılmadığı gibi, ne sahabiler, ne tâbiin, ne tebe-i tâbiin, ne de bunlardan sonra gelen âlimler yazmamışlardır.
Sûrenin başına Besmele yazılmamasının ve okunmamasının sebep ve hikmetini birkaç maddede toplamak mümkündür:
Birincisi: Tevbe Sûresi uzun bir fâsıladan sonra nâzil olmuştur. Nâzil olduğunda da mânâ ve muhteva itibariyle Enfal Sûresi ile yakın bir irtibatı ve alâkası görüldüğünden, onun devamı gibi mütalâa edilmiştir. Şöyle ki:
Enfal sûresinin son âyetleri müşriklerle Müslümanlar arasında cereyan eden cihad ve benzeri münasebetlerle biterken, bu sûrenin ilk âyeti de meâlen,
şeklinde başlamaktadır. Hatta öyle ki, sahabiler arasında bu ikisini bir sûre zannedenler bile olmuştur. Fakat hem âyetlerinin çokluğu, hem sûrenin birçok isimle meşhur olması, hem de Peygamber Efendimiz (asm)in açık olarak bunun başka bir sûrenin devamı olup olmadığı hususunda sessiz kalması, Tevbe Sûresinin ayrı bir sûre olduğunu beyana kâfi gelmiştir. Ayrıca tertip bakımından da Enfal’in son sayfası ile Tevbe’nin ilk sayfasına bakıldığında sûrelerin birbirlerinin devamı olduğu intibaını vermektedir. Bu sebeplerden dolayı sûrenin başına Besmele yazılmadığı gibi, okunmamaktadır da.
İkinci bir sebep: Sûre müşriklere ve münafıklara karşı şiddetli tehditler ihtiva ettiği ve müşriklere karşı savaş ilânı ile başladığı için; rahmeti, emniyeti ve selâmeti ifade eden Besmele, sûrenin başında yer almamıştır. Nitekim, Abdullah bin Abbas, Hazret-i Ali’ye (r.a.) “Enfal ile Tevbe arasına Besmele niçin yazılmadı?” şeklindeki suale Hz. Ali şu hikmetli cevabı vermiştir: “Çünkü Bismillahirrahmanirrahim de eman ve emniyet vardır. Halbuki bu sûre kılıç ve anlaşmayı bozan müşrikler hakkında nazil olmuştur.”
Üçüncü bir sebep ise; bu sûre ile Müslümanların daha önce ortak savunma ve benzeri hususlarda müşriklerle akdetmiş oldukları antlaşma ve dostlukların tamamen kaldırıldığı beyan edilmektedir. Nitekim 5. âyette meâlen,
buyurulmaktadır. Harpte de eman ve acıma bulunmadığından, sûrenin başına Besmele konmamıştır. Hatta Rahman ve Rahim isimlerini zikretmeyerek sûreye “Bismillah berâetün minallah” diyerek başlamak bile uygun görülmemektedir. Bunun için sûrenin başında Besmele nâzil olmadığı ve yazılmadığı gibi, okunması da caiz görülmemiştir.
Bu konudaki izah farklılıkları bir yana, İslâm âlimleri bu sûrenin başında besmelenin yazılmaması ve okunmaması gerektiği hususunda fikir birliği içindedirler. Bunun herkesçe kabul edilen ortak sebebi Resûlullah’ın bu sûrenin başında besmeleyi yazdırmamış olmasıdır. Bu durum, Kur’an’ın hiçbir değişikliğe uğratılmaksızm, aynen Hz. Peygamber (asm)’den öğrenildiği biçimde, sonraki nesillere aktarılması konusunda sahabenin büyük bir titizlik gösterdiğini ve bu ulvî emanetin nesiller boyu özenle korunduğunu açıkça ortaya koyan kanıtlardan biri sayılmalıdır. (bk. Razi Tevbe Suresinin başı)
Şu hususa da işaret edilmelidir ki, Tevbe sûresinde besmele çekilmemesi bu sûrenin başıyla ilgilidir. Şayet Kur’an okumaya bu sûrenin başından başlanacaksa sadece “eûzü” çekilir; daha sonraki bir âyetinden başlanacaksa eûzü ile birlikte besmele de okunur. Enfâl sûresinden Tevbe sûresine geçilirken ise eûzü-besmele okumaksızın kıraate devam edilir. (bk. Yes’elûneke Fi’d-Dîni vel-Hayat, 1:313-314: Hak Dini Kur’ân Dili,4:2442-44; Kur’an Yolu, Heyet, Tevbe Suresinin başı)
Tevbe Suresi’nin başında neden besmele yok?
Mehmet Yayıltı adlı okurumun bu sorusu birkaç şekilde açıklanabilir:
1- Birine göre Arap geleneğinde güvence bildirimlerinde besmele yazılır fakat verilen güvenceyi geri alma bildiriminde besmele yazılmazdı. Surede, andlaşmayı bozmalarından ötürü müşriklere verine güvencenin geri çekildiği bildirildiğinden surenin başına besmele yazılmamıştır. Bununla ilgili bir soru üzerine Hz. Ali, “Bismillahirrahmanirrahim, güvence verir. Berae ise kılıcı emretmiştir” demiştir (Fethu’l-Kadîr: 2/331).
2- Hz. Osman ise konuyu söyle izah etmiştir: “Enfal Suresi, Medine’de inen surelerin ilklerinden, Berae ise son inen surelerdendir. İki sure de birbirine benzer olayları anlatır. Ben iki surenin, bir tek sure olduğunu sandım. Peygamber de hayatında Berae’nin Enfal’den olduğunu bize açıklamadı. Bundan dolayı ikisini birbiri ardınca yazdım, araya bismillahirrahmanirrahim koymadım.”
3- Başka bir rivayete göre sahabiler Enfal ile Berae’nin bir sure mi yoksa ayrı ayrı sureler mi olduğu hakkında görüş ayrılığına düşüp, hiçbir görüş diğerine tercih edilemediği için iki sure arasına bir açıklık konmuş ve ikincisinin başına besmele yazılmamıştır.
MÜŞRİKLERE ÜLTİMATOM
Kuran’ın sure sırası, uzundan kısaya doğru yapılmıştır. En başa en uzun sureler konmuştur. Enfal’den önceki A’raf Suresi 206 ayet, Enfal 75, Berae 129 ayettir. Eğer ikisi bir sure kabul edilmeseydi Berae’nin, Enfal’den önce yazılması gerekirdi. Fakat Bedir savaşıyla ilgili olaylar üzerine inen Enfal Suresi’nde konu birliği olduğu gibi Tebük seferiyle ilgili olaylar üzerine inen Berae Suresi’nde de konu birliği vardır. Belki de Mushaf tertip edilirken bu surenin başına besmele konması unutulmuş veya Hz. Peygamber yazdırmamış ve böylece devam etmiştir.
Tevbe Suresi, Mekke müşriklerine ültimatom, dört ay içinde tevhide gelmedikleri takdirde daha önce işledikleri sayısız cinayetlerin cezası olarak öldürülecekleri uyarısıyla başlar. Allah’ın, güvence veren Rahman ve Rahim sıfatlarına uygun düşmediğinden ültimatoma Rahman ve Rahim sıfatlarını vurgulayan besmele yazılmamıştır.
