Türkçede Divan edebiyatında şiir aracılığıyla bir anlatım türü olan kaside, Türk edebiyatına 13. yüzyılda Arap edebiyatından geçmiştir. Genelde din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan kasidelerin bir çok özelliği ve birbirinden farklı türleri bulunmaktadır.
Kasidenin tarihsel süreci
İlk olarak 13. yüzyılda ortaya çıkmıştır. O dönemlerde Mevlana, ”Divan-ı Kebir” adlı eserinde 300’e yakın kaside yazmıştır.
- ve 15. yüzyıllarda Ahmet Paşa, Ahmedi, Aşık Paşa, Şeyhi gibi isimler çok ünlü kasideler yazmışlardır.
- yüzyılda Fuzuli, Nev’i, Baki gibi şairler kaside türünde bir çok şiir yazmıştır. Osmanlı’nın devlet işleri açısından en parlak olduğu dönem 16.yüzyıl olduğundan bu övgü amacıyla yazılan kasidelerin özellikle bu dönemde tavan yapması bununla bağlantılıdır. Fuzuli’nin ”Su kasidesi” bu dönemde yazılan en önemli kasidelerden biridir.
- yüzyılda ise kaside yazımında en önemli isimler Na’ili ve Nef’i olmuştur.
Kasidenin genel özellikleri nelerdir?
Kasidenin nazım birimi beyitlerden oluşur.
Genel olarak devlet büyüklerini ve dini övmek amacıyla kaleme alınmışlardır. Ancak aynı konularda yergi amacıyla yazılmış kasideler de mevcuttur.
Yazım ölçüsü olarak aruz ölçüsü kullanılmıştır.
En az 15 beyitten, en çok 99 beyitten oluşmaktadırlar. Ancak genel kasidelere baktığımızda 33 ile 99 beyit arasında değiştikleri görülmektedir.
Kafiye düzeni, düzen açısından en çok gazele benzer. Bu dizilim ”aa-ba-ca-da…” şeklinde ilerler.
Kasidede yer alan ilk beyite ”matla”, son beyite ”makta” adı verilir.
Kasidenin içerisinde yer alan en güzel yazılmış beyite ”beytü’l-kasid” adı verilir.
Kasidenin içerisinde iki kez tekrar edilen bir matla varsa eğer o matlaya ”tecdid-i matla” adı verilir.
Şair bir matlayı ikiden de fazla olacak şekilde bir çok kez tekrar ediyorsa o matlaya da ”zat-ül matali” ya da ”zül matali” adı verilir.
Kasidelerin kendi içerisinde yer alan ”fahriye” ve ”tegazzül” bölümlerinin her kasidede mutlaka bulunması gerektiği gibi bir zorunluluk yoktur.
Kasidelerin adlandırılması için özel bir durumları yoktur. Konularına göre, rediflerine göre ya da yazıldıkları uyağın son harflerine göre adlandırılmaktadırlar.
Kaside türünün en önemli şair isimleri Fuzuli, Nedim, Baki, Nef’i ve Ahmet Paşadır.
Kasidenin bölümleri nelerdir?
Teşbib (Nesip) : Bu bölüm kasidenin ilk başlangıç bölümüdür. Şiirsel anlatım en ağır olarak bu bölümde yer alır. En fazla 20 beyitten oluşan nesip bölümünde; şair kadınlardan, yazdan, kıştan, bahardan, hayvanlardan vb. konulardan bahsetmektedir. Eğer bu bölümde şair mevsimleri betimliyorsa bu beyitlerin adına teşbib, başka bir konudan bahsediliyorsa nesip adı verilmektedir.
Girizgah : Nesip bölümünden methiye bölümüne geçişteki aradaki beyitlerdir. Methiyenin anlamı övgü olduğundan bu bölüme geçilmeden önce şair, övgü yapmaya başlayacağının sinyallerini girizgah bölümünde vermektedir.
Methiye : Kasidenin, yazıldıktan sonra sunulacak kişi hakkında yapılan övgülerin yer aldığı beyitler methiyelerdir. Biraz göz doldurmak amaçlı olduğundan ağır bir dille yazılır ve anlatımında abartılara başvurulur.
Tegazzül : Bu bölüm tüm kasidelerde yer almak zorunda değildir. Şair gazel söylemek isterse beyitlerin arasına bu bölümü de yerleştirebilir. Bazen kasideler çok tek düze gitmeye başladığında şair biraz bu tek düzeliği kırmak adına tegazzüle başvurur.
Fahriye : Fahriye bölümünde kasideyi yazan şair kendini övmekle alakalı beyitler yazar. Bunu özellikle Nef’i çok yapmıştır hatta yazdığı kasidelerin bir çoğu sadece fahriye üzerine yazılmıştır.
Taç beyit : Bu beyit iki üç beyitin bir araya gelmesiyle oluşur. Uzunluğu üç beyiti aşmayacak şekildedir. Şair fahriye bölümünden sonra kendisi hakkında bahsetmek istediği şeylerin devamını taç beyitte okuyucuya aktarır. Bu bölümde şairin ismi beyitlerde geçmektedir.
Dua : Bu bölüm kasidenin bitirildiği bölümdür. Şair, dua bölümünde kasidenin içerisinde bahsettiği ve övdüğü kişinin ömrünün uzunluğu, sağlıklı ve mutlu olması, başarılı işlerde bulunması gibi dileklerde bulunmaktadır.
Kasidelerin türleri nelerdir?
Na’at : Peygamberleri övmek için yazılan kasidelerdir.
Şehrengiz : Kasidede konu olarak işlenen şehrin güzelliklerini anlatır.
Münacaat : Allah’a yalvarmak temalıdır.
Tevhid : Allah’ın yüceliğini ve birliğini anlatır.
Mersiye : Ölüm konusunun işlendiği kasidelerdir.
Cülusiye : Padişahla ilgili olarak tahta geçen padişahın haberine sevinildiğini anlatmak için yazılmışlardır.
Methiye : Devlet adamlarını ve devlet büyüklerini övmek için yazılan kasidelerdir.
Hicviye : Yergi ve alay unsurlarını işlemek için yazılmışlardır.
