Kirpileri ne kadar tanıyoruz ?
Kirpiler, dikenler veya kıllarla kaplıdır kemirgen ailelerinin üçüncü büyük üyeleridir.
‘Kirpi’ adı, ‘dikenli domuz’ anlamına gelen Orta Fransızca ‘porc d’épine’ kelimesinden gelir. Erethizontidae veya Hystricidae familyalarına ait toplam 27 kirpi türü vardır.
Kirpiler (maymunlar gibi) Yeni Dünya (Erethizontidae) ve Eski Dünya (Hystricidae) kirpileri olarak ikiye ayrılır ve birbirinden oldukça farklıdır ve yakından ilişkili değillerdir.
KİRPİLER
Kirpilerin boyutları türlere bağlı olarak önemli ölçüde değişir, ancak genellikle 60 – 90 santimetre uzunluğundadır. 20 – 25 santimetre olan (kuyruk hariç) ve 5 – 16 kilogram arasında değişebilir. En küçük kirpi, Güney Amerika’dan sadece 1 kilogram ağırlığındaki Rothschilds Kirpisi’dir. En büyük kirpi, 20 kilogramın üzerinde ağırlığa sahip olan Afrika Kirpisidir.
Kirpiler, birçok diken veya kılla kaplı yuvarlak gövdelere sahiptir ve gri, kahverengi veya beyaz renkli olabilirler. Dikenleri, onları yırtıcılardan korumak için kullanılan kalın keratin plakaları, modifiye edilmiş kıllarla kaplıdır. Dikenler genellikle düz durur, ancak tehditler ortaya çıktığında, dikenler yırtıcılara karşı caydırıcı olarak dik bir vaziyette ortaya çıkar. Kirpilerin küt ağızları, küçük gözleri ve kulakları vardır. Bacakları kısa ve sağlamdır ve her bir ayağında uçlarında güçlü pençeler bulunan 5 parmak vardır.
Eski Dünya kirpileri (Hystricidae) daha büyüktür ve dikenleri kümeler halinde gruplanmıştır, oysa Yeni Dünya kirpileri (Erethizontidae) daha küçüktür ve dikenleri tek tek bulunacak şekildedir. Dikenler veya kıl benzeri kıllar yaklaşık 75 milimetre uzunluğunda ve 2 milimetre boyunda olabilir.
Yeni Dünya kirpilerinin dikenlerinin uçlarında gömülü oldukları deriden çıkarılması zor olan geriye dönük diken benzeri bir yapı vardır. Dikenler son derece keskindir ve dokunulduğunda kirpiden kolayca ayrılır. Yırtıcılar, normal kas hareketleriyle deriye daha fazla nüfuz edecek şekilde tasarlandığından, kirpi omurgasına nüfuz etmekten öldükleri bilinmektedir. Bu kirpilerin yırtıcılara karşı ne kadar ilginç bir savunma mekanizması olduğunun basit bir göstergesidir.
Kirpi midesi, yenen bitkileri kullanılabilir bir forma sokmaya yardımcı olan simbiyotik mikroorganizmalar (bakteriler, mantarlar (mayalar) ve protozoanlar) ile beraber çalışır. Kirpilerin midesi, kıl benzeri yapıyla korunmayan tek bölgedir.
KİRPİ HABİTATI
Kirpi habitatları çöller, ormanlar ve otlaklardan oluşur. Bazı Yeni Dünya kirpi türleri ağaçlarda yaşar, ancak Eski Dünya kirpileri yalnızca karasaldır (yer sakinleri). Bazı kirpiler, 3.500 metre yüksekliğe kadar kayalık bölgelerde yaşar. Kirpiler ayrıca kaya yarıklarında, oyuk kütüklerde ve küçük mağaralarda yaşarken bulunabilir.
KİRPİLERDE BESLENME
Kirpiler gece otçullarıdır ve bitkiler, çalılar ve yapraklar dahil olmak üzere çok çeşitli bitki örtüsünü yerler. Ayrıca kendilerine doğal bir tuz kaynağı sağlayan hayvan kemiklerini de kemirirler. Ülkemizde şehir hayatında olan kirpilerin çoğu sokak hayvanları için bırakılan yemleride yerler.
KİRPİ DAVRANIŞI
Kirpilerin görüşü zayıftır, ancak keskin bir koku alma duyusu vardır. Bunu sivri yapılı burunlarına ve gelişmiş koku alma organlarına borçludurlar. Çok sesli hayvanlardır ve tiz çığlıklar, sızlanmalar ve alçak homurtular çıkarırlar. Kirpiler tuz yalamaya çok düşkündür ve bazen tuz kaynakları bulmak için insan yerleşimlerine girerler. Ayrıca, motorlu taşıtlar tarafından çarpılarak ölüme veya yaralanmaya yol açabilecek yollardaki buzu çözmek için yere konulan tuzu da kemirirler.
Kirpiler genellikle karmaşık yuva sistemlerinde 5-6 kişilik aile grupları halinde yaşarlar. Afrika Kirpileri gibi bazı kirpiler tek eşli çiftler halinde yaşar ve yuvaları paylaşan aile grupları oluşturur. Kış aylarında, kirpiler ısınmak için bir araya toplanır.
Koruyucu dış görünüşlerine rağmen, kirpileri avlayan bazı hayvanlar vardır. Kuzey Amerika sansarı en korkulan yırtıcıdır, ancak aynı zamanda büyük kulaklı baykuşlar, çakallar, vaşaklar, dağ aslanları ve kurtlar tarafından da avlanırlar. Kirpi homurdanarak veya tıslayarak, ayaklarını yere vurarak, dişlerini tıklatarak ve dikenlerini veya kıllarını titreterek potansiyel yırtıcıları uyarmaya çalışacaktır. Eğer bu başarısız olursa, kirpi geriye doğru çekilir gibi yapar ve düşmanına karşı ters giderek ona dikenlerini saplamaya çalışır.
KİRPİ ÜREME
Kirpilerin belirli bir üreme mevsimi yoktur, ancak yılda sadece bir dönemleri vardır. Dişi kirpi kendini erkeğe sunar ve çiftleşmenin gerçekleşmesini sağlamak için dikenlerini düzleştirerek kur yapmaya başlar. 112 günlük (yaklaşık 3 ay) bir gebelik döneminden sonra, türe bağlı olarak 1 veya 4 yavru doğar. Dişi, doğum yapmadan önce yuvayı rahat ettirmek için yuva sisteminin anne odasını kuru çimen ve yapraklarla kaplar. Bu sayede hem oda sıcaklığını korur ve yavruları için rahat bir ortam sağlar.
Kirpilerin doğumda dikenleri veya tüyleri yoktur, ancak hassas, yumuşak kıllarla kaplıdır. Doğumdan kısa bir süre sonra gözleri açılır ve bir hafta sonra yuvadan ayrılabilirler. Dikenleri daha sonra gelişip sertleşir ve 2-3 haftalıkken katı gıda tüketebilirler. Erkekler, gençlerin ebeveyn bakımına yardımcı olur. Çoğu genç kirpi, yaklaşık 2 aylıkken kendi başına yaşamaya hazırdır. Kirpiler 1-2 yaşlarında olgunluğa erişirler. Bir kirpinin ortalama ömrü vahşi doğada 5 ila 7 yıl ve esaret altında 21 yıla kadardır.
KİRPİ KORUMA DURUMU
Bazı kirpiler ‘tehdit altındadır’, ancak türlerin çoğu boldur ve ‘En Az Endişe Veren’ olarak sınıflandırılır. Ülkemizde yaşayan oklu kirpi için aynı şeyi söylemek zordur.
ÜLKEMİZDE YAŞAYAN KİRPİLER
E. concolor (Ak göğüslü kirpi)
E. c. concolor: Karadeniz bölgesinde
E. c. transcaucasicus: Diğer bölgelerde
E. roumanicus (Doğu Avrupa kirpisi)
E. r. drozdovskii: Trakya bölgesinde
E. europaeus türü Türkiye’de bulunmaz. Bu ad altında literatürde geçenlerin Trakya hariç hepsi E. concolor türündendir.
Dışarıdan gelen tür:
Hint oklu kirpisinin boyu 70-90 cm, kuyruğu 8-10 cm, ağırlığı 11-18 kg arasında değişir. Başları gövdelerinden daha büyük olup boyunları kalındır. Kulakları çok küçüktür.
KİRPİLER HAKKINDA YANLIŞ BİLGİLER
Kirpilerin etinin hiç bir hastalığa faydası yoktur.
Kirpiler oklarını size atamaz.
Kirpiler efsunlu canlılar değildir.
Kirpilerin sizlere zararı yoktur.
