Tsunami terimi özellikle son 15 yıllık süre içerisinde hayatımıza daha yakından girmiş olan ve birçok insan tarafından geç bilinen doğa olaylarından bir tanesi olmuştur. 26 Aralık 2004 yılı birçok insanın tsunami gerçeğiyle ilk kez karşılaştığı kara bir yıl olarak tarihe geçmiştir. Bu tarihe kadar fazla dikkat edilmemesine karşın geçmiş yıllarda da birçok kişinin ölümüne sebep olmuş bu doğa olayı özellikle 2004 tarihinden itibaren insanoğlunun tanıdığı ve üzerinde kafa yormaya başladığı bir konu olarak karşımıza çıkmıştır.
Tsunami çok eski tarihlerden beri bazı bilim insanlarının dikkatini çekmeyi başarmış bir doğa olayıdır. Tsunaminin günümüzden yüzlerce yıl önce veya bin yıldan fazla bir süre önce kayıtlarda geçtiği bilgisi bulunmaktadır. Fakat en derin araştırmalar son yüzyılda olmuştur. Özellikle 1990’lı yılların sonu ve 2004 yılından sonra bu araştırmalar hız kazanmıştır.
Tsunami nedir?
Tsunaminin tanımını kısa olarak verecek olur isek, okyanus veya denizlerin alt kısmında yani tabanlarında meydana gelen, çökme, kayma, deprem veya volkanik patlama gibi tektonik olaylar neticesinde denizde açığa çıkan enerjinin oluşturduğu uzun periyotlu deniz dalgasına verilen isimdir.
Tsunami Japonca bir kelime olup “liman dalgası” anlamına gelmektedir.
Tsunami ismi Japonya ülkesinde Meiji adı verilen tsunamiden sonra Japonya’nın yardım çağrıları sonucunda dünya diline yerleşmiş bir isimdir.
Tsunami özellikleri nelerdir?
Tsunami genel itibarıyla hava hareketleri sonucu oluşmazlar, çok güçlü hava hareketleri sonucunda oluşan küçük çaplı tsunamiler olsa da genel itibarıyla yukarda değindiğimiz gibi deniz veya okyanus altındaki hareketler sonucunda oluşurlar,
Tsunami ilk oluştuğunda 1 adet dalga ile oluşurken daha sonra 4-5 dalgaya kadar çıkar ve oluştuğu merkezden çevreye doğru yayılmaya başlar. Tsunami dalgalarının en şiddetlileri ve büyükleri ortada bulunan dalgalardır. Özellikle ilk dalga ve son dalganın fazla güçlü olmamasına karşın ortada bulunan dalgalar oldukça kuvvetli olmakta ve büyük yıkıma sebebiyet vermektedirler.
Tsunami-1Tsunamiler de dalga uzunluğu yaklaşık olarak 100-200 kilometreye kadar çıkabilmektedir. Normal bir okyanus dalgasının uzunluğunun bin katı civarında olabilmektedir.
Tsunamiler normal okyanus dalgalarına göre oldukça hızlı hareket etmektedirler. Okyanus dalgalarının hızı genel itibarıyla saatte 80-90 kilometreye çıkar iken, tsunami dalgalarında bu hız 10 kat daha fazla olabilmektedir. Neredeyse bir yolcu uçağının hızına yaklaşabilmektedir. Yani saatte 800-900 kilometrelik bir hıza ulaşabilmektedir. Tsunamilerin en hızlı olduğu bölgeler okyanusların derin olduğu bölgelerdir.
Tsunami dalgalarının en önemli özelliği çok yüksek seviyelere çıkmasıdır. Örneğin bir tsunami dalgasının deniz seviyesinden 30-40 metre yükseğe kadar çıkabileceği hatta bazı tsunamilerde dalga boyunun 60 metreye kadar ulaşabileceği bilgisi bulunmaktadır. 1998 yılında meydana gelen Papua Yeni Gine’deki bir deprem sebebiyle oluşan tsunami de dalgalar 15 metre yüksekliği kadar çıkmıştır. Bunun haricinde 1994 yılında meydana gelen Endonezya depremi sonucu oluşan tsunaminin 50-60 metrelik dalgalar meydana getirdiği bilgisi bulunmaktadır.
Tsunamiler kıyıya vurduktan sonra dalgalar doruk noktasında iken dakikalarca bu seviyede kalabilmektedir. Hatta dalga uzunluğuna bağlı olarak bu durumun 1 saate yakın bir süreye kadar uzadığı bilinmektedir.
Tsunamiler de iki tepe noktası arasındaki zaman aralığının yine 5-10 dakikadan 1 saate kadar varabildiği belirtilmektedir.
Tsunaminin büyüklüğü ve şiddeti tsunamiyi meydana getiren etkiye bağlıdır. Eğer bir deprem sonucu oluşmuş ise deprem ne kadar büyükse tsunaminin büyüklüğü de o kadar büyük olmaktadır.
Tsunami-4Dünyada yaşanmış olan en büyük ve en ölümcül tsunamiler hangileridir?
Dünya üzerinde belli zamanlarda çok büyük felaketlere yol açan tsunamiler meydana gelmiştir. Çok geçmiş yıllarda da tsunamiler olmasına karşın eldeki verilerin az olması sebebiyle ölen kişi sayısı veya büyüklüğü hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Özellikle son 300-400 yıl öncesinden günümüze kadar olan bazı tsunamiler hakkında detaylı bilgiler bulanabilmektedir.
Bugüne kadar yaşanmış olan ve en çok can kaybına sebebiyet veren tsunami 26 Aralık 2004 yılında Endonezya’nın Sumatra adasının batı sahili açıklarında meydana gelmiş olan tsunamidir. Bu tsunami 9.2 şiddetinde bir deprem sonucu oluşmuş olup yaklaşık olarak 200.000’den fazla kişinin ölümüne sebebiyet vermiştir.
1923 yılında Japonya depremi sonucunda oluşan tsunamide ise 150.000 civarında kişi hayatını kaybetmiştir.
1908 Yılında İtalya kıyılarında meydana gelen tsunami sonucu 120.000 civarı kişi hayatını kaybetmiştir.
Tsunami-31755 yılında Portekiz kıyılarında meydana gelen tsunami de ise tarihinin eski olmasından dolayı ölü sayısı net olarak bilinmese de 10.000 ila 50.000 kişinin hayatını kaybettiği bilgisi bulunmaktadır.
Yine 1700’lü yılların hemen başında Japonya’da meydana gelen tsunami sonucunda 30.000 civarında insanın hayatını kaybettiği bilgisi mevcuttur.
Bunlar haricinde yine ölü sayısının binlerce kişiyi bulduğu tsunamiler olmuştur. Bunlar sadece ölü sayısının çok yüksek olduğu tsunamilerdir.
Yararlanılan kaynaklar:
wikipedia.org
Arş. Gör. Özlem KARAGÖZ tarafından hazırlanmış tsunami yazısı (sureyelken.com sitesi)
environment.nationalgeographic.com
