Kahverengi Orman Toprakları:Nemli orta kuşağın, geniş (yaprak döken) yapraklı ormanlarla kaplı bölgelerinde görülür. Organik madde toprağın üst kısmındaki mineral maddeye dönüşmüş durumdadır.Kalın bir humus tabakası bulunur. Humus bakımından zengin de oldukları için verimli topraklardır. Tarım yapılacak yerler verimli topraklardır.Verimli topraklar humus bakımından zengin topraklardır.
Türkiye’de Başlıca Toprak Tipleri
Türkiye, toprak tipleri yönünden oldukça zengindir. Türkiye’de topraklar genel olarak zonal, azonal ve intrazonal topraklar olmak üzere üç ana grupta ele alınır. Zonal topraklar iklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak zonlaşma gösterecek şekilde yayılırlar. İntrazonal topraklar anakaya yapısına, jeomorfolojik şartlara ve drenaja bağlı olarak oluşurlar. Azonal topraklar ise horizonlaşma göstermeyen dış etkenler ile taşınmış alüvyon, kil ve moren depoları gibi dolgu maddelerinden meydana gelmiş topraklardır.
- Zonal Topraklar (Yerli Topraklar)
Ana kayanın bulunduğu yerde ayrışması sonucu oluşmuş topraklardır. Oluşumlarında iklim ve bitki örtüsünün büyük etkisi vardır. Bu topraklar genellikle düz ve az eğimli yerlerde oluştuğu için başka bölgelere taşınmaz. Bu topraklar; iklim, yer şekilleri, bitki örtüsü gibi etkenlere bağlı olarak kısa mesafelerde farklı özellikler gösterirler. Zonal topraklar, Türkiye’de yayılma alanı en geniş olan topraklardır.
Kırmızı Renkli Akdeniz Toprağı (Terra – Rossa)
Akdeniz iklimine özgü kırmızı renkli topraklardır. Kalker, marn, kil ve serpantinlerden oluşan kayaçlar üzerinde ve genelde güney Marmara bölümü, Ege, Akdeniz bölgelerinde görülen Terra-Rossa Toprakları kil ve demiroksitler bakımından zengin topraklardır. Toprak içindeki demirin nem eşliğinde oksitlenmesiyle topraklar kırmızı kiremit rengi alır. Kayalık kalker arazi üzerinde yer yer dikkati çeken uvala ile polye tabanlarında görülen bu toprakların genelde Toros dağlarının 1000 m.’in üzerinde olan kesimlerinde organik maddelerin çok olması nedeniyle renkler çok daha koyu kırmızıdır. Bu topraklar yer yer verimli tarım topraklarını meydana getirirler.
Kahverengi Orman Toprağı
Orman altında gelişen, bol miktarda organik madde içeren, koyu renkli olan topraklardır. Karadeniz Bölgesi’nin büyük bir kısmında İç Anadolu’nun 1200 m’den yüksek kısımlarındaki ormanlık alanlarda, Yıldız Dağları’nda, Güneydoğu Toroslar’da yaygındır. Kireçli ve kireçsiz olarak ikiye ayrılır. Kireçsiz orman toprağı, Karadeniz ve Yıldız Dağları’nın denize bakan yamaçlarında yağış miktarının fazla olmasınan dolayı fazla yıkandığından kireç bakımından fakirdir. Yağışın etkisiyle yüzeyde bulunan kireç alt kısımlara iner. Bunun sonucunda toprak gri (boz) renkli olur. Asitli reaksiyon gösterirler.
Kahverengi Bozkır Toprakları
Bozkır sahalarında, yıllık yağış miktarının 400 mm’nin altında olduğu yerlerde oluşan bu topraklar, organik madde bakımından fazla zengin değildir. Ülkemizin iç kesimlerinde yaygın olan bu topraklarda genellikle tahıl tarımı ve küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Organik madde (humus) bakımından fakir topraklardır. İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu’nun çöküntü ovalarında yaygındır. Üstten yıkanan CaCO3, yüzeyin hemen altında birikmiştir. Sulama ve gübreleme ihtiyacı fazla olan bu toprakların verimi azdır.
Kestane Renkli Bozkır Toprakları
Bozkır bitki örtüsü altında, yıllık yağış miktarının 400-600 mm olduğu yerlerde oluğan bu topraklar, organik madde bakımından zengindir. Bunun sonucunda kahverengi bozkır topraklardan, organik madde (humus) biraz daha fazla olduğu için kahverengi bozkır topraklarına göre daha verimlidir. İç Anadolu, Doğu Anadolu platoları ile Göller Yöresi’nde yaygındır. Bu topraklarda uzun boylu otlar ve bazı yerlerde meşe ormanları yer alır. Tahıl tarımı ve hayvancılık faaliyetleri için kullanılırlar.
Çernezyomlar (Kara Topraklar)
Genel olarak sert karasal ikliminin etkili olduğu yerlerde görülürler. Erzurum – Kars platosundaki düzlük alanlarda, bazalt ve killi yapıdaki arazilerde, çayır bitki örtüsünün altında oluşmuş topraklardır. Uzun boylu çayır örtüsü altında oluştuğundan humus bakımından oldukça zengindirler. Kara toprak adının verilmesinin nedeni de humusça zengin olan toprağın renginin koyu olmasındandır. Bu topraklar tarım için çok uygun olsalar da bulundukları yerlerde yaz mevsiminin kısa sürmesinden dolayı gerektiği gibi kullanılamamaktadır. Tarım açısından gerektiği gibi kullanılamasa da üzerinde yetişen gür çayırlar u alanlarda büyükbaş hayvancılığın gelişmesini sağlamıştır.
- İntrazonal Topraklar
Türkiye’de daha çok dağlık alanlarda ve dağ eteklerinde görülür. Eğimli yamaçlarda oluşan ve ana kayanın özelliklerini taşıyan topraklardır. Bu tür alanlarda devamlı aşınma ve taşınma olduğundan olgun toprak oluşmaz. Eğimli yerler devamlı aşındırılan yerler olduğu için toprak oluşumu başlangıç aşamasındadır. Ana kaya kumlu ise kumlu toprak, kireçli ise kireçli topraklar, killi ise killi topraklar oluşur. Ülkemiz yüzölçümünün % 2’sini kaplayan bu toprakların yüksek yamaçlar önünde uzananlar kumlu, çakıllı olarak filiş serileri ile volkanik sahalar üzerinde gelişme gösterirler. Toros dağlarının eteklerinde İç Anadolu bölgesinde (Karacadağ, Ürgüp, Nevşehir) göller yöresinde (Gölcük) İzmir-Foça çevresinde belirgin bir şekilde karşımıza çıkan topraklarda Kum oranı çok yüksektir.
Kumlu ve Tüflü Topraklar
Bu tür topraklar, volkanik kumların ya da ince malzemenin bulunduğu araziler üzerinde oluşmuş topraklardır. Bu topraklara; Aydın Dağları, Bozdağlar, Yıldız Dağları, ve Güneydoğu Toroslar’da, granitlerin ayrışmasıyla oluşmuş topraklara Uludağ (Bursa), Bergama’nın Kozak Yaylası (İzmir) ve Doğu Karadeniz’de Kaçkar Dağları’nda rastlanır. İç Anadolu’da; Erciyes, Karadağ, Karacadağ, Hasan Dağı, Melendiz Dağı, Nevşehir – Ürgüp, Niğde, Aksaray, Ankara, Konya ve Karapınar çevresinde de kumlu topraklar bulunur. Humus bakımından fakir olan bu topraklarda tahıllar, pamuk, üzüm, gül, patates gibi tarım ürünleri yetiştirilir.
Vertisoller (DönenTopraklar)
Vertisoller yüksek tarımsal potansiyeli olan topraklardır. Bu topraklarda her ne kadar düşük yağış nedeniyle nem eksikliği görülse de sulama ile vertisoller çok verimli tarım topraklarına dönüşebilir. Bu tür topraklara daha çok Trakya’da rastlanır. Örneğin Trakya’da (Ergene Havzası) karakepir toprağı olarak tanımlanan vertisoller üzerinde buğday ve ayçiçeği tarımı yapılır. Trakya dışında, Bursa – Karacabey arası (Güney Marmara), Menemen (İzmir), Muş ve Konya ovalarında görülür. Bu topraklara Anadolu’da ise taş doğuran toprak denir. Kil oranı fazla olan bu toprakların işlenmesi zordur.
Kil ve kireç oranı fazla olan bu tür topraklar III. jeolojik zamanda göl tabanlarındaki tortul maddeler üzerinde oluşmuştur. Yazın kuruyan bu topraklarda birkaç santimetreden bir metre derinliğe kadar çatlaklar oluşur. Yazın çatlaklara rüzgârın etkisiyle irili ufaklı malzemeler dolar. Yağışlı dönemde, çatlaktaki killi toprak suya doygun
hale gelerek şişer, toprağı yukarıya doğru sıkıştırarak iter. Böylece zamanla yüzeydeki toprakla çatlaktaki topraklar yer değiştirir. Bu dönüşünden dolayı bu tür topraklara dönen toprak ya da vertisoller denir.
Rendzina (Kireçli Topraklar)
Rendzina toprakları ülkemizde yumuşak kireç taşının yaygın olduğu alanlarda görülür. Kalker, kil ve marnlardan oluşan gevşek göl tortulları üzerinde oluşan topraklardır. Bünyesinde bol miktarda kireç bulunduran alt katlarında ise kil ve kireç birikimi olan bu topraklar, koyu renkli ve kalınlığı fazla olmayan topraklardır. Humus bakımından zengin olan bu topraklar, İç Anadolu, Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde yaygındır. İç Anadolu’da tahıl, Ege’de zeytin yetiştiriciliğinde tercih edilir.
Tuzlu Topraklar (Halomorfik Topraklar)
Kapalı havza ve eski göl tabanlarında oluşurlar. Bünyelerinde bol miktarda tuz bulunur. Taban suyunun toprak üzerine çıktığı ya da çok yaygın olduğu yerlerde oluşurlar. Tuz Gölü başta olmak üzere, Burdur Gölü, Acıgöl, Iğdır – Kağızman arasında, Küçük Menderes deltasında ve Ereğli (Konya) yakınlarında görülürler. Sadece tuzcul bitkilerin yetişebildiği bu topraklar tarıma uygun alanlar değildir.
- Azonal Topraklar (Taşınmış Topraklar)
Alüvyal topraklar akarsular tarafından taşınmış olan malzemelerin biriktirilmesiyle oluşur. Bu toprakların malzemeleri genellikle kil, mil, kum ve çakıl gibi küçük boyutludur. Türkiye’de en etkili ve yaygın dış kuvvetin akarsular olması nedeniyle yaygın olarak görülür. Çukurova, Büyük Menderes ve Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay, Bafra, Çarşamba ve Silifke delta ovaları ile Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerindeki tüm çöküntü ovalarında (Düzce, Bolu, Erbaa, Niksar ile Erzurum vb.) görülür.
Kolüvyal Topraklar (Yamaç Toprakları)
Dağların yamaçlarında ufalanan çeşitli malzemeler, eğimin azaldığı dağların eteklerinde oluşan birikinti konilerinde görülen topraklardır. Bu topraklarda katmanlaşma (horizonlaşma) yoktur. Bitki örtüsünden yoksun yamaçlardan akarsular ya da sel suları tarafından aşındırılan malzemelerin birikmesiyle oluşmuşlardır. Bozdağlar ve Aydın Dağları’nın güney yamaçları böyledir. Ayrıca Toros Dağları’nın güney yamaçlarında, Bolu çevresinde ve Kaçkar Dağları’nda da yaygın olarak bulunurlar.
Litosoller (Taşlı Topraklar)
Dağlık alanların eğimli yamaçlarında aşınmanın sürekli olması nedeniyle ana kayanın ayrışmasından oluşmuş taşlı topraklar söz konusu olur. Bu tür topraklara litosoller (taşlı topraklar) denir. Eğimli sahalarda yüzeysel akışa geçen sularla ince malzemelerin taşınmasına ve çakıl miktarının artmasına neden olmaktadır. Bu yüzden çakıllı alanlar bitki örtüsü yönünden zayıftır. Litosoller özellikle Taşeli Platosu, Bozdağ, Aydın ve Bitlis Dağları, Kaçkar Dağları’nın yamaçları, İç Anadolu’daki ve Doğu Anadolu’daki volkan dağlarının yamaçları ile Bolu ve Aladağların güneye bakan yamaçlarında görülür.
Regosoller
(Kumlu – Tüflü Topraklar) Kumlu depolar üzerinde bulunan topraklardır. İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun volkanik arazilerinde yaygındır. Derinliği, geçirimli fazla olan (kumlu) ve humus açısından fakir olan bu topraklar uygun iklim şartları altında İç Anadolu’da olduğu gibi üzüm bağı, patates, Isparta’da olduğu gibi gül bahçeleri için elverişlidir.
