Piri Reis (d. 1465–70, Gelibolu – ö. 1554), Osmanlı denizcisi. Amerika”yı gösteren Dünya haritaları ve Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabıyla tanınmıştır.
Piri Reis eşsiz bir kartograf ve deniz bilimleri üstadı olmasının yanı sıra, Osmanlı deniz tarihinde izler bırakmış bir kaptandır. Türk denizciliği ekolünün piri sayılan Karamanlı Kemal Reis”in yeğenidir. Asıl adı Muhiddin olan Piri Reis, 1465 yılında Karaman“da doğmuştur. O dönemde Karamanoğulları Osmanlı devletine katılmış, Fatih Sultan Mehmet“in emriyle, Beyliğin ileri gelenleri İstanbul“a göç ettirilmiştir. Kemal Reis ve ailesi önce İstanbul”a, bir süre sonra Gelibolu“ya giderek orada yerleşmiştir.
Piri ve amcası Kemal Reis, uzun yıllar Akdeniz”de korsanlık yaptılar. 1486“da Granada’nın (Gırnata) Osmanlı Devleti”nden yardım istemesi üzerine 1487–1493 yılları arasında Piri ve amcası, gemilerle Granadalı (Gırnatalı) müslümanları İspanya”dan Kuzey Afrika”ya taşıdılar. 1499–1502 yıllarında Osmanlı Donanması”nın Venedik Donanması”na karşı sağlamaya çalıştığı deniz kontrolü mücadelesinde Osmanlı gemi komutanı idi. Piri Reis Akdeniz”de yaptığı seyirler sırasında gördüğü yerleri ve yaşadığı olayları, daha sonra Kitab-ı Bahriye adıyla dünya denizciliğinin de ilk kılavuz kitabı olma özelliğini taşıyacak olan kitabının taslağı olarak kaydetti.
Piri Reis, 1511“de amcasının ölümünden sonra, bir süre için açık denizlere açılmadı ve Gelibolu”ya yerleşti. Burada, önce 1513 tarihli ilk dünya haritasını çizdi. Atlas Okyanusu, İber Yarımadası, Afrika“nın batısı ile yeni dünya Amerika“nın doğu kıyılarını kapsayan üçte birlik parça, işte bu haritanın elde bulunan bölümüdür. Bu haritayı dünya ölçeğinde önemli kılan, Kristof Kolomb“un hala bulunamamış olan Amerika haritasındaki bilgileri içeriyor olmasıdır.
Piri Reis haritasını, Yavuz Sultan Selim“in Mısır seferi sırasında, 1517“de padişaha sundu.
Bazı tarihçilere göre, Osmanlı padişahı dünya haritasına bakmış ve “Dünya ne kadar küçük…” demiştir. Sonra da, haritayı ikiye bölmüş ve “biz doğu tarafını elimizde tutacağız..” demiştir.. Padişah, daha sonra 1929“da bulunacak olan diğer yarıyı atmıştır. Bazı kaynaklarca, günümüzde bulunamamış olan doğu yarısını, Hint Okyanusu“nun ve onun Baharat yolunun kontrolünü ele geçirmek için Padişahın yapacağı olası bir sefer için kullanmak istediği bile iddia edilmektedir…
Piri Reis seferden sonra, tuttuğu notlardan Bahriye için bir kitap yapmak amacıyla Gelibolu”ya döndü. Derlediği denizcilik notlarını bir Denizcilik Kitabı (Seyir Kılavuzu) olan Kitab-ı Bahriye”de bir araya getirdi..
Kanuni Sultan Süleyman”ın dönemi, büyük fetihler dönemiydi. Piri, 1523“deki Rodos seferi sırasında da Osmanlı Donanması”na katıldı. 1524“de Mısır seyrinde kılavuzluğunu yaptığı sadrazam Pergeli İbrahim Paşa”nın takdiri ve desteğini kazanınca, 1526“da gözden geçirdiği Kitab-ı Bahriye”sini Kanuni”ye sundu.
Piri Reis”in 1526“ya kadar olan yaşamı Kitab-ı Bahriye”den izlenebilir. Piri Reis, 1528“de de ikinci dünya haritasını çizdi. Bugün elimizde olan Kuzey Amerika haritası bu haritanın bir parçasıdır.
Sonraki yıllarda, güney sularında devlet için çalışan Piri Reis, bu dönemde, Hint Kaptanlığı yapmış, Umman Denizi, Kızıl Deniz ve Basra Körfezi“ndeki deniz görevlerinde yaşlandı.
Piri Reis”in Osmanlı donanmasında yaptığı son görev, acı olaylarla biten Mısır Kaptanlığı”dır. 1552“de çıktığı ikinci seferin son durağı Basra”da, tamire ve dinlenmeye muhtaç donanmayı bırakıp ganimet yüklü üç gemi ile Mısır”a döndüğü için, burada hapsedildi. Donanmayı Basra”da bırakması, Basra valisi Kubat Paşa”ya ganimetten istediği haracı vermemesi, Mısır Beylerbeyi Mehmet Paşa”nın politik hırsı yüzünden 1554“te hizmette kusurla suçlandı ve idam edildi. Ne var ki O, yarattığı evrensel boyuttaki eserleri olan, iki dünya haritası ve çağdaş denizciliğin ilk önemli yapıtlarından birisi sayılan Kitab-ı Bahriye ile günümüzde de halen yaşamaktadır…
Öldüğünde 80 yaşının üzerinde olan Piri Reis”in terekesine devletçe el konuldu.
Osmanlı Türklerinde gerçek anlamda haritacılık Piri Reis”le başlar. Bu acemice, emekleyen bir görüntünün aksine, mükemmel bir çıkıştır. Piri Reis”in Kitab-ı Bahriye adlı kitabı bir Türk”ün meydana getirdiği en önemli denizcilik eseri olarak dünyaca selamlanmıştır. Dünya haritası ve Kuzey Amerika haritasının çizimlerindeki isabet ve projeksiyon sistemindeki mükemmellik, tüm dünyada büyük hayranlık ve hayret uyandırmaktadır.
Başlıca yapıtları Kitab-ı Bahriye, (ö.s.), 1935, (Yeni harflerle, Denizcilik Kitabı, 2 kitap, Y. Senemoğlu (haz), ty.) Piri Reis”in Haritası (İlk Dünya Haritası) Piri Reis”in Haritası (İkinci Dünya Haritası)
