Dalak nedir, dalak vücudun neresindedir, dalağın görevleri nelerdir, dalak rahatsızlıkları nasıl tedavi edilir.
Dalak nedir ve vücudun neresinde bulunur?
Dalak, mor renkte bütün bir guddedir. Yoğunluğu açısından yumuşak ve elastikidir. Bulunduğu yer, kaburga kafesinin altında ve sol üst karın bölgesinin arka kısmındadır. Yaklaşık olarak uzunluğu 12,5 santim, genişliği 7,5 santim ve kalınlığı ise 5 santimdir.
Dalağın görevi nedir?
Kan hücrelerinin depolanması, demir metabolizması ve kan hücrelerinin üretimi ve yok edilmesiyle ilgili bir kan lenf-guddesidir. Cenin gelişirken dalak hem kırmızı hem de beyaz kan hücrelerini üretmektedir. Doğumdan sonra bu görev kemik iliği tarafından üstlenilir ve dalak çalışmalarını bazı tür beyaz hücre üretimi ve yorgun düşmüş kırmızı hücreleri yok etmekle sınırlandırır. Ayrıca kan dolaşımının getirdiği bakterileri ve hareketsiz zerreleri de yok eder. Büyük miktarda kan depolar ve bunu zorlama ve üzülme hallerinde salgılar.
Bazı genel dalak hastalıkları veya düzensizlikleri nelerdir?
a. Doğuştan hemolitik (alyuvar parçalanmasına bağlı) anemi ve hemolitik sarılık. Bu hastalığın belirtileri dalak büyümesi, anemi ve hafif sarılıktır. Bunun nedeninin kırmızı kan hücrelerini zedelenmeye karşı çok hassas bırakan bir yapı bozukluğu olduğu sanılmaktadır. Bir aile hastalığı olan hemolitik anemi, kendisini ilk çocukluk çağlarında gösterir.
b. Trombositopenik purpura. Bu, en çok gençlerde görülen genel bir hastalıktır. Yara bere şeklinde cilt kanamaları ve burunda, diş etlerinde ve dölyolunda meydana gelen kanamalarla belirir. Bu tıp purpura kandaki trombositlerin yetersizliğinden ve kanama süresinin uzamasından ileri gelmektedir. (Normal kan pıhtılaşması için kandaki trombositlerin yeterli derecede olması gereklidir.)
c. Hypersplenism. Bu, dalakta görülen çeşitli düzensizliklerin genel bir sınıflandırılmasıdır. Bunlar arasında kan hücrelerini lüzumundan fazla yok etmekte olan dalağın çalışması da gelmektedir. Bu sınıflamada altı ile sekiz arası normal durumlar bulunmaktadır.
d. Dalak tümörleri. Habis tümörler, selim tümörler veya kistler dalakta çok nadir de olsa rastlanan olaylardır.
e. Orak hücresi anemisi. Bu, özellikle zencilerde rastlanan irsi bir anemidir. Kırmızı kan hücrelerinin bazılarının orak biçiminde olduğu tespit edilmekle bu hastalığın teşhisi konmuş olur.
f. Gaucher hastalığı. Bu, dalağın anormal derecede büyümesinden ileri gelen kronik bir aile hastalığıdır. Genellikle genç kadınlarda rastlanır.
g. Cooley anemisi veya Akdeniz anemisi. Bu hastalık çocukluk çağlarında kendisi gösterir. Belirtileri büyümüş ve katılaşmış bir dalak ve deforme olmuş kırmızı kan hücreleridir. Röntgen filminde kemiklerde de anormal karakteristiklere rastlanır.
h. Dalak kopması. Bu, dalağın karın bölgesine genellikle bir kaza sonucu indirilen şiddetli bir darbe ile meydana gelir. Dalak kopmasıyla şok, kanama belirtileri ve karın bölgesinin sol üst kısmında sancılar meydana gelir.
Başka hangi durumlarda dalağın büyüdüğü görülür?
a. Lösemi.
b. Hodgkin hastalığı.
c. Sıtma.
d. Karaciğer sirozu.
e. Dalak damarı trombozü (kan pıhtılaşması),
f. Bulaşıcı mononucleosis.
g. Bakteriden ileri gelen endocarditis.
h. Bazı virüs enfeksiyonları.
Hastalanmış veya büyümüş bir dalak belirti gösterir mi?
Eğer büyüme fazla ise karın bölgesindeki organlara baskı yapabilir. Bazen dalak bir karpuz kadar şişebilir. Bu hallerde karın bölgesinde ağırlık ve çekicilik hissi duyulabilir.
Fazla çalışan bir dalağın kişiye zararı ne olabilir?
Kan hücrelerinin fazlasıyla yok edilmesine yol açarak kişide anemi meydana gelmesine neden olur.
Dalağın rahatsız olduğu nasıl anlaşılır?
İlk belirti genellikle anemidir. Doktor aneminin nedenini ararken muayenede dalağın şişmiş olduğunu müşahede edebilir.
Çeşitli dalak hastalıkları arasında nasıl ayırım yapılabilir?
a. Ailede görülmüş olan dalak hastalıklarının gözden geçirilmesiyle.
b. Mikroskobik muayenede kanın göstereceği karakteristiklerle.
c. Başka kan testleriyle. Örneğin kanama ve pıhtılaşma süresi testleriyle, kırmızı kan hücrelerinin narinliğini tespit etmekle.
d. Bazı dalak durumlarının belireceği röntgen filmlerinin alınması ile.
Dalak hastalıkları tedavi edilmediği takdirde ne gibi zararlı sonuçlar meydana gelebilir?
Anemi ile ilgili bazı dalak hastalıklarında hasta o derece kansız kalabilir ki, ilaveten gelen bir zatürre gibi bir enfeksiyon hastalığına tutulabilir. Başka hallerde kan pıhtılaşması mekanizması engellenebilir ve bu öldürücü kanamaya yol açabilir.
Dalak hastalıkları için yeterli tıbbi tedavi metotları var mıdır?
Dalak hastalıklarını ortadan kaldırmak için genellikle dalağın cerrahi müdahale ile alınması gerekecektir.
Büyümüş olan bir dalak her zaman cerrahi müdahaleyi gerektirir mi?
Her zaman değil. Bu kararın verilmesine ancak kan tahlilleriyle meydana çıkacak başka faktörler yol açar. Hodgkin hastalığı, lösemi, Gaucher hastalığı ve karaciğer sirozu gibi hastalıklarda dalağın alınması hiçbir yarar sağlamayacaktır.
Hangi hastalıklarda dalağın alınması yarar sağlar?
a. Trombositopenik purpura.
b. Doğuştan var olan hemolitik anemi.
c. Hypersolenism.
d. Başlıca dalak tümörleri.
e. Dalak kopması.
Hangi durumlar dalağın alınmasıyla bazı hallerde yararlanmaktadır?
a. Gaucher hastalığı.
b. Cooley hastalığı.
c. Orak hücresi anemisi.
Dalağın büyüklüğü cerrahi müdahaleyi gerektiren bir faktör müdür?
Hayır. Dalak hafifçe büyüdüğü veya hiç büyümediği hallerde en iyi tedavi metotları yürütülebilmektedir.
Dalağın alınması hayat kurtarma ameliyatı olarak ne zaman yapılır?
Dalak kopması halinde hastanın hayatının kurtarılması için dalak acil bir durum olarak ele alınmalı ve derhal cerrahi müdahale ile çıkarılmalıdır.
Dalağın alınması tehlikeli bir ameliyat mıdır?
Hayır. Ölmek üzere olan veya hastalıklarının ölümcül derecesinde olan hastalar dışındakilere yapılan dalak ameliyatlarında ölüm oranı çok düşüktür.
Dalağın alınması ne zaman zararlı olur?
Dalağın alınması hali çok az kişilere zarar vermiştir. Ancak önce de belirtildiği gibi dalağın alınmasıyla yararlanılmayacak çok durumlar mevcuttur.
Dalağı alınan bir kişi normal bir hayat sürebilir mi?
Evet, ancak dalağın alınmasını gerektiren hastalık tamamen tedavi edilmiş ve yatıştırılmışsa.
Dalak alındıktan sonra vücuttaki başka yapılar onun görevlerini üstlenirler mi?
Evet. Kemik iliği ve reticulo-endothelial olarak adlandırılan hücreler dalağın görevini yerine getirirler.
Dalak hastalıkları çok kez herhangi bir müdahaleye başvurulmadan kendiliklerinden iyileşebilir mi?
Evet. Eğer, bakteri veya virüs enfeksiyonları gibilerinden, belkemiği ile ilişkisi olan durum ortadan kalkmışsa.
Dalak alınması ameliyatlarında hangi anestezi uygulanır?
Solunum yoluyla yapılan genel anestezi.
Ameliyat öncesi ne gibi özel tedbirler alınması gereklidir?
Bazı hallerde hastanın kuvvetlendirilmesini temin bakımından ameliyat öncesi kan nakli yapılmalı ve gerekli vitaminler verilmelidir. Başka hallerde hastanın kuvvetlenmesi için gerekli ilaçlar da ameliyat öncesi, ameliyat sırasında ve ameliyat sonrası verilmesi gerekebilir.
Dalak alınması ameliyatı ne kadar sürer?
Ameliyat süresi, dalağın büyüklüğüne ve yan organlara yapışıklığına bağlıdır. Bu ameliyatın normal süresi kırk beş dakika ila bir saattir. Ama bazı hallerde iki saat de sürebilir.
Dalağın alınması için vücudun hangi kesimi açılmaktadır?
Karın bölgesinin sol üst kısmında 12,5 ila 20 cm. uzunluğunda bir yer açılmaktadır.
Bu ameliyatlarda ne gibi ameliyat sonrası tedbirlerin alınması gereklidir?
Hastanın iyileşmesini kontrol bakımından devamlı olarak kan testleri yapılması gereklidir. Bu testler ne gibi ilaçların verilmesi gerektiğini gösterecektir. Bu ameliyatı geçirenlere çok kez kan nakli yapılmakta, vitaminler ve kortizon veya benzeri ilaçlar verilmektedir.
Dalak cerrahi müdahale ile başarılı bir şekilde alındıktan ne kadar süre sonra kanamalar kesilir?
Kan kesilme hemen ameliyat sonrası olabilir veya birkaç gün daha sürebilir.
Dalak alınması ameliyatından sonra özel hastabakıcı bulundurulması gerekli midir?
Evet, birkaç gün için özel bir hastabakıcının bulundurulması çok yararlıdır.
Dalak bir kez alındıktan sonra yeniden gelişir mi?
Esas dalak ameliyatı yapılmadan önce operatör o insanda fazla dalakların bulunup bulunmadığını tespit etmelidir. Esas dalak bir defa çıkarıldıktan sonra yeniden gelişmeyecektir. Ancak, fazla dalaklar varsa ve ameliyat sırasında esas dalakla birlikte alınmamışsa, bunlar büyük çapta büyüyebilecektir.
Fazla dalak nedir?
Bunlar elli kuruşluk boyunda küçük yapılardır ve aynen dalak yapısında gelişmişlerdir. Esas dalağın yakınında olup, normal yapıdaki insanlarda az bir oranda bulunmaktadırlar.
Dalak alındıktan sonra kalıcı ameliyat sonrası tesirler var mıdır?
Evet ama, genellikle hastanın normal hayat sürmesine engel olmaz.
Dalağı alınan kadınların gebe kalması tehlikesiz midir?
Evet. Ancak dalak lösemi veya dalakta habis bir tümörün bulunması yüzünden alınmış olması gibi durumların hariç sayılmaları şartıyla.
Dalak alındıktan sonra hasta periyodik olarak muayene olmalı mıdır?
Evet. Dalak alındıktan sonra her birkaç haftada bir kan muayenesi yapılması çok önemlidir.
Bu gibi testler şunları gösterecektir: Kan pıhtılaşması normale döndü mü?
Anemi hafifledi mi veya ortadan kalktı mı? Normal kan üretimi ve yok edilmesi yeniden başladı mı? Kan hücresi üretimi ölçülmesi için kemik iliği “bone marrow” etütleri de yapılacaktır.
Dalaktan biyopsi yapmak ya da parça almak ne demektir?
Dalağın içindeki hastalığın teşhisi amacıyla girişilen bir işlemdir.
Dalaktan biyopsi nasıl yapılır?
Lokal anestezi altında soldaki alt göğüs duvarından uzun bir iğne dalağa sokulur. İğne bir enjektöre bağlıdır ve enjektörün pistonu geriye çekildiği zaman, dalaktaki bazı dalak hücreleri enjektörün içerisine toplanır. Bu hücreler mikroskopla incelenmek üzere bir patoloji laboratuarıma gönderilir.
Dalağın bu şekilde iğne ile delinmesi tehlikeli bir işlem midir?
Bu işlem uzman bir kişi tarafından yapıldığı takdirde herhangi bir tehlikeye yol açmaz.
Dalaktan iğne ile hücre alınmasının özel ne gibi bir değeri olabilir?
Kan ve kemik iliğinin laboratuar incelemelerinde tespit edilemeyen çeşitli dalak hastalıkları vardır. Dolayısıyla bu yoldan teşhis edilemezler. Bu gibi hallerde ancak dalak dokularının incelenmesiyle hastalık teşhis edilebilir.
