Cevap: Tataryayi
Tarih boyunca insanlar, avlanma, savunma ve saldırı gibi ihtiyaçlardan dolayı silah arayıșında bulunmușlardır. Silah türü olarak ilklerden biri ise, yay aracıdır. Tatar yayı da, yay silahının türlerinden biri olarak tarihte kullanılmıștır.
Tatar yayı, özellikle uzak mesafe silahı olarak kullanılmıștır. Bu yay türünün olușumu ise, ergonomik yapıdaki bir tahtaya bir yayın yerleștirilmesiyle olușur. Tatar yayındaki çalıșma prensibi ise, normal yay mantığıyla çok benzerdir. Tahta gövde üzerinde yer alan ok, tetiği çekilmesiyle hedefe doğru ilerler. Bu yay türü, Tatar’lar tarafından Osmanlı Devleti’ne kazandırılmıștır. Tatar yayını gerebilmek için, yayda ufak bir vinç mekanizması kullanılır. Bu vinç mekanizması, yaya kurmalı yay terimi eklemiștir.
Arbalet Olarak da Bilinen Kurmalı Yay Bulmaca
Tatar yayı, kundaklı yay, arbalet veya kurmalı yay, ergonomik bir tahta gövdeye eklenmiș yaydan olușan bir uzak mesafe silahıdır. Çalıșma prensibi, yayı gergin tutan tetiğin çekilmesiyle tahta gövdenin (kundak) üzerinde bulunan okun ileri fırlatılmasıdır. Menzili kısadır. En büyük özelliği kısa okları ve enerjisi sayesinde bütün parça levha zırhları bile çok iyi delmesidir.
Türkçede Tatar yayı denilmesinin nedeni; bu yayın anavatanı olan Çin’den Orta Asya Türklerine geçmesi ve bu șekilde Kırım Hanlığı’na ulașmıș olmasıdır.[kaynak belirtilmeli] Özellikle Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı Kırım Hanlığının emrindeki Tatar akıncıları tarafından Osmanlı ordusu içinde kullanılıp yaygınlaștırılması Tatar yayı olarak tanınmasına sebep olmuștur. Yayı germek için küçük bir vinç mekanizması kullanılmasından ötürü kurmalı yay terimi de kullanılır.
Genel Bilgi
Bu yayın en önemli özelliği diğer yayların aksine çok iyi zırh delebilmesidir. Tam takım bir șövalyeyi çok rahat öldürebilirdi. Bu nedenle Orta Çağ’da çok ölümcül bir silah özelliği tașımaktadır. Ancak yakın mesafede çok etkilidir, menzili çok yüksek değildir. Uzak hedefler için isabetli değildir.
Kurmalı yayın en büyük dezavantajı iki atıș arasındaki sürenin uzunluğudur. Bir ok attıktan sonra tahta gövdeye yeni bir ok yerleștirip mekanizmayı kurmak gerekmektedir. Yaklașık olarak dakikada iki ok atar. Yalnız modeline göre değișebilir, örneğin Çinlilerin kullandığı otomatik kurmalı yay ardı ardına 10 (değișebilir) ok atar. En önemli avantajı mekanizma gerildikten sonra istenildiği kadar beklemeye izin vermesidir, bu șekilde hedef izlenebilir, aniden hedefe atılabilir.
Kurmalı yayın ne zaman nerede keșfedildiği özellikle Pers kaynaklarının Arap istilasında yok edilmesinden dolayı biraz karıșıktır. Ancak tahminler MÖ 600’lerde Çinliler tarafından keșfedildiği yönündedir. Yunan ve Roma dönemlerinde de bilinen bir silahtır.
Avrupa
Kurmalı yay tașıyan Avrupalı bir asker
Kurmalı yayı en çok meșhur eden Avrupalılardır. Bu yayın Orta Çağ Avrupası’nda kullanılmaya bașlanması, Normanlar tarafından olmuștur. Fransız-İngiliz orduları arasında yapılmıș olan ünlü Crecy savașında Fransızların sayıca üstün olmalarına rağmen İngilizlere yenilmelerinde, sözü edilen silahın kușkusuz büyük bir rolü vardır.(Bu savaștaki rolü’nün önemi șudur: Fransızlar sadece tatar yayı kullanmakta idiler, İngilizler Longbow tabir edilen uzun İngiliz yaylarını kullanmaktaydılar.Fransızlar bir ok atana kadar, İngiizler 6-7 ok atmakta ve İngilizlerin oklarının menzili çok daha uzun olmaktaydı.Sonuçta, bir dakikada 2 ok atabilen tatar yayı kullanan Fransızlar, çok daha hızlı ve uzun menzilli yaylar kullanan İngilizler karșısında yenildiler) O dönemde kurmalı yay, arbalet olarak bilinir. Kurmalı yayın yaygınlașmasının en önemli nedeni kullanım kolaylığıdır. Genç, yașlı insanlar tarafından çok rahat kullanabilir. Normal yayları kullanabilmek için yıllarca eğitim almak gerekirken, kurmalı yay için sadece tetiğe basıp nișan almasını bilmek yeterlidir. Avrupa orduları içinde bașlıca İngiliz, Alman, İtalyan ve Fransız ordularında rağbet görmüștür.İsviçreli halk kahramanı William Tell de bu yayı kullanmıștır. Bir Fransız kralının yine bu aletle öldürülmesi üzerine Papa tarafından Şeytan icadı denilerek kullanımı yasaklanmıștır.
Tarihte Diğer Kullanıldığı Yerler
Asya’da daha çok elde tașınmayan, yere sabit versiyonları kullanılmıștır. Bunlar çok daha büyük olup, kușatma silahları olarak tasarlanmıștır. Haçlıların Türk ve Arap atlılarına kurmalı yaylarla bașarılı bir șekilde karșı koymaları Orta Doğulu Araplar’ı etkilemiștir. Frank yayı (gaws Ferengi) olarak adlandırdıkları bu silahı geliștirerek Avrupalılar üzerinde kullanmıșlardır. Ayrıca İslam orduları, kalelerini bu yaylarla savunmușlardır. Genelde doğuda savunma aracı olarak görevi yapmıștır. Amerika keșfedildikten sonra malzeme kıtlığı nedeniyle ateșli silahlar yerine bir süre kurmalı yaylar tercih edilmiștir.
Chu-ko-nu
Chu-ko-nu
Çinliler, kurmalı yayı geliștirerek otomatikleștirmișlerdir. İsmi Chu-ko-nu (Çince: 連弩) olarak geçer. Normal kurmalı yay üzerine eklenen bir șarjör ve koldan olușur. Kolunun ileri-geri hareketiyle șarjördeki oklar sırayla atılmaya bașlanır. Ağır ve hantal olduğu için kucakta tașınır. Sol elle gövdeden, sağ elle koldan tutularak kullanılır. Nișan alması biraz zordur; ancak önemli olan attığı ok sayısıdır. En büyük özelliği hiç kurmaya vakit kaybetmeden okların hızlı bir șekilde (eğer yay sabitlenmișse) hedefe yağmur etkisi yapmasıdır. Çok etkili bir silahtır, özellikle kale savunmalarında kullanılmıștır. En avantajlı tarafı da her askerin kolaylıkla kullanabilmesidir. Özellikle eğitimsiz askerler için tercih edilebilecek bir silahtır.
Günümüzde Kurmalı Yaylar
Modern Kurmalı Yay
Günümüz teknolojisiyle avcılık için tasarlanmıș dürbünlü ve lazer görüșlü modelleri de mevcuttur. Günümüzde marangozluktan anlayan ve ahșap çeșitlerinden anlayan insanların bu silahlardan birini kolaylıkla yapabilmesine rağmen piyasada ticari olarak özellikle karbon fiberden üretilmiș çok güçlü modelleri av meraklılarına hitap etmektedir. Günümüzde tatar yayı ile avlanmak bașlı bașına bir avcılık kategorisini teșkil etmektedir. Özellikle günümüzde yapılan Tatar yaylarının çok güçlü olmaları ve ateșli silahların aksine sessiz çalıștıkları için birçok ülkede kullanımları yasalarla sınırlandırılmıștır.
