Hicri takvim, Müslüman takvimi ya da İslami takvim (Arapça: التقويم الهجري; at-taqwīm al-hijrī; Farsça: تقویم هجری قمری taqwīm-e hejri-ye qamari; Urduca: اسلامی تقویم Islami taqwīm; Endonezce: Kalender Hijriah; Malayca: Takwim Hijrah), 1 yılı 354 ya da 355 gün olan ve 12 kameri aydan oluşan, Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretini başlangıç yılı (1. yıl) kabul eden ve Ay’ın Dünya çevresinde dolanımını esas alan bir takvim sistemidir. Hicretin, Muharrem ayı yani takvimin başlangıç günü ya da ayıyla bir ilgisi yoktur.
Tarihçe/ başlangıç, haram aylar ve nesi’
Hicri Takvim, Ömer’in halifeliği zamanında, hicretten 17 sene sonra toplanan bir konsey tarafından, Ali’nin önerisiyle Hicretin gerçekleştiği yıl 1 kabul edilerek oluşturulmuştur. Bundan önce yıllar rakamla değil o yıl gerçekleşen önemli olayların isimleriyle anılmakta idi. Örneğin: Fil senesi, Fil senesinden iki sonraki sene, Kabe’nin tamirinin yapıldığı tamir senesi, sel senesi gibi.
Hicri takvim, Hicri Şemsi takvim ve Hicri Kameri takvim olmak üzere ikiye ayrılır.
“Haram ayları” İslam öncesi Arap toplumunda kullanılan ay adlarına göre savaşmanın yasak kabul edildiği Zilkâde, Zilhicce, Muharrem, Receb aylarıdır. Müslümanlar ayların isimleri için İslam öncesi dönemde kullanılan isimleri kullanmaya devam etmişlerdir. Bunlardan ilk 3’ü ardışık, Recep ise ayrı bir ay idi.
İslam öncesi dönemde Araplar arasında iç savaşlar eksik olmazdı. Yalnız haram aylarda savaş yapılmazdı. Bu aylarda panayırlar kurulur, uzak yakın bölgelerden hacılar büyük bir güvenlik içerisinde bu panayırlara gelir ve tüccar malını hacılara satar, şiir yarışmaları yapılırdı. Eğer bu barış aylarında savaş olursa, yasak çiğnendiği için “Ficâr savaşı” denirdi.
İslam öncesi Arap toplumunda Kameri takvime 3 yılda bir 1 ay eklenerek ayların yerleri sabitlenir, aylar hicri takvimde olduğu gibi yılın mevsimleri arasında dolaşmaz, en fazla 1 aylık oynamalar olurdu. Bu duruma nesi ismi verilirdi. İslam ansiklopedisine göre nesi uygulaması genel gözlemde olduğu gibi sabit bir takvim oluşturmak amacıyla değil, hac ve hac ile bağlantılı panayırların yılın belirli ve uygun bir mevsiminde icra edilmesi amacını taşımaktaydı.
İslamda da bu anlayış korunmuş ve hac haram aylardan olan Zilhicce ayında yapılmıştır. Kur’an’a göre nesi uygulaması haram ayı helal sayıp savaşa ve yağmaya devam edebilmek için yapılan bir hile idi. Ömer zamanında hicri takvime geçilmesi ve nesi uygulamasına da son verilmesi ile İslamda kutsal aylar (recep, şaban, ramazan, muharrem gibi) her yıl 11 gün önce gelerek yılın her mevsimine uğramaktadır.
Kur’an’da haram aylardan bahsedilir:
Gökleri ve yeri yarattığı gündeki yazısına göre Allah’ın katında ayların sayısı on ikidir. Bunlardan dördü haram (ay)lardır. İşte doğru din budur. O aylar içinde (konulmuş yasağı çiğneyerek) kendinize zulmetmeyin. (Tevbe 36)
Ey Muhammed! Sana (kutsal) ayı ve o aydaki savaşı sorarlar; de ki, ‘O ayda savaşmak büyük suçtur.’ (Bakara 217)
Aylar
El-Biruni ve el-Mes’udi İslam öncesi Arapları ve Müslümanların aynı ay isimlerini kullandıklarını ifade etmişlerdir.
HİCRİ TAKVİMİN İLK AYININ ADI NEDİR?
| Sıra | Latin Harfleriyle Yazılışı | Orijinal Adı | Sözcük Anlamı | Kısa Açıklama |
| 1 | Muharrem | محرم | Haram kılınmış. | Haram ayların ilkidir. |
| 2 | Safer | صفر | Sefer, yolculuk. | Gıda için “sefere” gidilen aydır. |
| 3 | Rebiülevvel | ربيع الأول | İlk bahar. | |
| 4 | Rebiülahir | ربيع الثاني | Son bahar. | |
| 5 | Cemaziyelevvel | جمادى الأولى | İlk çorak toprak. | |
| 6 | Cemaziyelahir | جمادى الثانية | Son çorak toprak. | |
| 7 | Recep | رجب | Saygı, onur. | Haram ayların ikincisidir. |
| 8 | Şaban | شعبان | Dağılmış, yayılmış. | Su bulmak için “dağılınan” aydır. |
| 9 | Ramazan | رمضان | Yanma, sıcak olma. | Kuran’a göre oruç ayıdır. |
| 10 | Şevval | شوّال | Yükselmiş. | |
| 11 | Zilkade | ذو القعدة | Barışa sahiplik eden. | Üçüncü haram aydır. |
| 12 | Zilhicce | ذو الحجّة | Hacca sahiplik eden. | Hac ayıdır. Son haram aydır. |
Hicri takvimde 12 ay bulunmaktadır. Bunlardan içlerinde en saygın ve değerli kabul edileni Ramazan’dır.
Günler
| Arapça | Türkçe | İngilizce | Hintçe | İbranice | Farsça | |
| 1 | Yevmu’l-İs̠neyn
يوم الاثنين |
Pazartesi | Monday | Somvaar
सोमवार |
Yom Sheni
יום שני |
Du-Şenbe
دوشنبه |
| 2 | Yevmu’s̠-S̠ülās̠ā’
يوم الثلاثاء |
Salı | Tuesday | Mangalvaar
मंगलवार |
Yom Shlishi
יום שלישי |
Se-Şenbe
سه شنبه |
| 3 | Yevmu’l-Erbi‘ā’
يوم الأربعاء |
Çarşamba | Wednesday | Budhvaar
बुधवार |
Yom Revi’i
יום רבעי |
Çehar-Şenbe
چهارشنبه |
| 4 | Yevmu’l-Ḫamīs
يوم الخميس |
Perşembe | Thursday | Guruvaar
गुरुवार |
Yom Khamishi
יום חמישי |
Penç-Şenbe
پنجشنبه |
| 5 | Yevmu’l-Cumu’a
يوم الجمعة |
Cuma | Friday | Shukravaar
शुक्रवार |
Yom Shishi
יום ששי |
Com‘e veya Adineh
جمعه veya آدينه |
| 6 | Yevmu’s-Sebt
يوم السبت |
Cumartesi | Saturday | Shanivaar
शनिवार |
Yom Shabbat
יום שבת |
Şenbe
شنبه |
| 7 | Yevmu’l-Eḥad
يوم الأحد |
Pazar | Sunday | Ravivaar
रविवार |
Yom Rishon
יום ראשון |
Yek-Şenbe
یکشنبه |
Hicri Şemsi takvim
Hicri Şemsi takvim, miladı 20 Eylül 622 olan ve Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımını esas alan takvimdir. Osmanlı Devleti’nde bu takvime Rumi takvim adı veriliyordu. Aralarındaki fark milatlarının farklı olmasıdır.
Hicri Kameri takvim
Hicri Kameri takvim, miladı 16 Temmuz 622 olan ve Ay’ın Dünya etrafındaki dolanımını esas alan takvimdir. Hicri takvim tabiriyle daha çok bu takvim kastedilir. Bu takvim çeşidinde miladi takvimle arasındaki fark sabit değildir. Bu fark yaklaşık olarak 33 yılda 1 yıl etmektedir. Bu hesapla Hicri takvim, miladi takvimini 20874 yılının 5. ayında geçecek.
Kaynak
Nesi uygulaması (İngilizce)
The Encyclopedia of Islam, 2nd edition, Index, p. 441
F.C. De Blois, “TAʾRĪKH”: I.1.iv. “Pre-Islamic and agricultural calendars of the Arabian peninsula”, The Encyclopaedia of Islam, 2nd edition, X:260
Ramazan. Kuran ve İslam